Hypothalamushamartoom

Wat is een hypothalamushamartoom?

Een hypothalamushamartoom is een aanlegstoornis van de hersenen, waarbij de hypothalamus vergroot is, omdat het uit meer cellen bestaat dan gebruikelijk. Hierdoor kunnen epilepsie, leer- en gedragsproblemen en het vervroegd optreden van puberteit ontstaan.

Hoe wordt een hypothalamushamartoom ook wel genoemd?

De hypothalamus is de naam van een belangrijke structuur in de hersenen die zorgt voor balans tussen allerlei lichaamsfuncties zoals tussen honger en verzadigd zijn, dorst en voldaan zijn, de lichaamstemperatuur of slapen en wakker zijn. Daarnaast stuurt de hypothalamus de hypofyse aan, een structuur in de hersenen die zorgt voor de aanmaak van allerlei hormonen. Een hamartoom is een vergroting van een structuur door toename van het aantal cellen die niet goed te herkennen zijn als cellen behorend bij deze structuur en dus geen tumorcellen zijn. In plaats van hamartoom wordt ook gesproken van hamartoblastoom. Soms wordt de afkorting HH gebruikt.

Tuber cinetrium hamartoom

Vaak ontstaat het hypothalamushamartoom uit een speciaal deel van de hypothalamus die tuber cinerium wordt genoemd. Daarom wordt soms gesproken van een tuber cinerium hamartoom.

Intrahypothalaam of gesteeld

Wanneer de hypothalamus zelf vergroot is als gevolg van het hypothalamushamartoom wordt gesproken van een intrahypothalaam hypothalamushamartoom. Soms is er sprake van een aanhangsel aan een hypothalamus die verder normaal van grootte is, dan wordt gesproken van een gesteeld hypothalamushamartoom. Deze laatste groep kinderen heeft vaak last van het vervroegd optreden van puberteit, terwijl kinderen met een intrahypothalaam hypothalamushamartoom meer last hebben van leer- en gedragsproblemen en epilepsie.

Hoe vaak komt een hypothalamushamartoom voor bij kinderen?

Het is niet goed bekend hoe vaak een hypothalamushamartoom voorkomt bij kinderen. De diagnose zal ook alleen maar gesteld zijn, wanneer er klachten zijn ontstaan als gevolg van het hebben van het hypothalamushamartoom. Geschat wordt dat een hypothalamushamartoom bij één op de 200.000 mensen voorkomt.

Bij wie komt een hypothalamushamartoom voor?

Een hypothalamushamartoom is al vanaf de geboorte aanwezig. Vaak ontstaan de eerste klachten op de kinderleeftijd of op de tienerleefijd.
Een hypothalamushamartoom komt vaker voor bij mensen die bekend zijn met het Pallister-Hall syndroom.
Zowel meisjes als jongens kunnen een hypothalamushamartoom krijgen. Jongens hebben iets vaker een hypothalamushamartoom dan meisjes.

Wat is de oorzaak van het ontstaan van een hypothalamushamartoom?

Niet bekend

De oorzaak van het ontstaan van een hypothalamushamartoom is meestal niet bekend. Tijdens de aanleg van de hersenen groeien alle hersenstructuren uit tot een bepaalde grootte. Dan wordt verdere toename van deze hersenstructuur afgeremd. In geval van een hamartoom is dit proces van afremmen van toename van grootte niet goed verlopen, waardoor deze hersenstructuur groter is geworden dan gebruikelijk. Het hypothalamushamartoom ontstaat al 35-40 dagen na de bevruchting. Na de geboorte wordt een hypothalamushamartoom niet meer groter. Toch kunnen de klachten als gevolg van het hebben van een hypothalamus hamartoom wel toenemen met het ouder worden.

Fout in het DNA

Mogelijk kan een fout in een stuk DNA wat het GLI3-gen wordt genoemd, een rol spelen bij het ontstaan van een hypothalamushamartoom. Wanneer deze fout in alle cellen van het lichaam aanwezig is, wordt er gesproken van het Pallister-Hall syndroom. Het is ook mogelijk dat alleen in een deel van de hersenen een fout wordt gevonden in het GLI3-gen en niet in alle cellen van het lichaam. Dit wordt mocaisisme genoemd.

Hypothalamus

De hypothalamus is een belangrijk onderdeel van de hersenen die betrokken is bij allerlei lichaamsfuncties. De hypothalamus wordt ook wel de thermostaat van het lichaam genoemd en zorgt er voor dat allerlei processen op de juiste manier verlopen, niet te hard, maar ook niet te langzaan, maar precies in balans. De hypothalamus is betrokken bij wakker zijn en slapen, bij eten en drinken, het regelen van de lichaamstemperatuur. Ook stuurt de hypothalamus een belangrijke hormoonklier de hypofyse aan. Als gevolg van het hebben van een hypothalamushamartoom kan de hypothalamus zijn functie niet goed uit oefenen.

Hypofyse

De hypothalamus geeft hormonen af die de hypofyse kunnen aanzetten tot het maken van hormonen. Door een hypothalamushamartoom geeft de hypothalamus te veel GnRH af, waardoor de hypofyse op te jonge leeftijd geslachtshormonen gaat aanmaken en afgeven aan het bloed waardoor kinderen te vroeg in de puberteit kunnen komen. Dit wordt centrale premature puberteit genoemd. Zelden is er sprake van een tekort aan groeihormoon of schildklierhormoon.

Fornix en corpora mammillaria

De hypothalamus ligt dicht in de buurt van de fornix. De fornix speelt een belangrijke rol bij het opnemen van informatie in de hippocampus, het lange termijn geheugen. Het hypothalamushamartoom kan op de fonix drukken, waardoor kinderen problemen krijgen met het onthouden van informatie en het ophalen van informatie uit het geheugen. Ook de corpora mamillaria spelen een belangrijke rol bij het opslaan van informatie in het geheugen en kunnen hun werk niet goed doen wanneer het hypothalamushamartoom hier op drukt.

Amygdala

Ook de amygdala ligt in de buurt van de hypothalamus. De amygdala speelt een belangrijke rol bij het regelen van emoties, waaronder boosheid. Door druk van een hypothalamushamartoom kan de amygdala zijn werk niet goed doen, wat leidt tot woedeaanvallen en prikkelbaar gedrag.

Wat zijn de symptomen van een hypothalamushamartoom?

Geen klachten

Een groot deel van de mensen met een hypothalamushamartoom heeft helemaal geen klachten als gevolg van het hypothalamushamartoom. Het kan zijn dat deze mensen ook helemaal niet weten dat zij een hypothalamushamartoom hebben. Soms wordt het hypothalamushamartoom bij toeval ontdekt omdat er om een bepaalde reden een scan van de hersenen gemaakt moet worden.

Epilepsie

Een hypothalamushamartoom kan zorgen dat er epilepsie aanvallen ontstaan. Vaak ontstaat een typische vorm van epilepsie waarbij kinderen aanvallen hebben, waarbij zij zonder reden moeten lachen of moeten huilen gedurende enkele seconden (2-30 seconden). Dit worden gelastische aanvallen genoemd. Deze aanvallen worden bijna altijd veroorzaakt door een hypothalamushamartoom en ontstaan vaak al in het eerste levensjaar. Sommige kinderen hebben wel 50-100 van dit type aanvallen per dag.
Naast deze aanvallen kunnen in de loopt van de tijd ook andere typen epilepsieaanvallen ontstaan, zoals aanvallen met verstijven (tonische aanvallen genoemd), aanvallen met herhaalde schokken (clonische aanvallen genoemd), aanvallen met algehele spierverslapping (atone aanvallen) of aanvallen met staren (focale aanvallen met verminderde gewaarwording genoemd). Bij een deel van de kinderen is er ook sprake van het epilepsiesyndroom syndroom van West.

Plotse woedebuien

Kinderen met een hypothalamushamartoom kunnen uit het niets woedeaanvallen krijgen, waar zij heel moeilijk uit te te krijgen zijn. Dit worden hypothalame woede-buien genoemd.

Gedragsproblemen

Het hebben van een hypothalamushamartoom kan ook zorgen voor gedragsveranderingen bij het kind. Kinderen kunnen moeite hebben met het vinden van rust in hun lijf en prikkelbaar zijn. Ook kunnen kinderen snel afgeleid zijn door geluiden of beweging in de omgeving. Een deel van de kinderen krijgt de diagnose AD(H)D. Ook komt ODD vaker voor bij kinderen met een hypothalamushamartoom. Deze kinderen worden gemakkelijk boos en zijn weinig gevoelig voor straf of het verdriet wat bij anderen ontstaat als gevolg van het gedrag van het kind.

Problemen met leren

Kinderen met een hypothalamushamartoom kunnen problemen hebben met leren. Zij kunnen minder goed nieuwe informatie onthouden en op een later moment weer uit het geheugen halen.Vaak hebben kinderen meer herhaling nodig om informatie te begrijpen en te automatiseren. Het werktempo van kinderen met een hypothalamushamartoom ligt vaak lager.

Ontwikkelingsachterstand

Kinderen met een groot hypothalamushamartoom en veel epilepsieaanvallen ontwikkelen zich meestal langzamer dan leeftijdsgenoten. Het kost kinderen meer tijd en meer herhaling om vaardigheden zoals rollen, zitten, kruipen, staan, lopen en praten te leren. De meeste kinderen leren dit allemaal wel, maar op latere leeftijd dan gebruikelijk.

Vroeg in de pubertijd

Door de verandere afgifte van geslachtshormonen kan de puberteit eerder starten dan gebruikelijk. Hiervan wordt gesproken als meisjes voor de leeftijd van 8 jaar borstontwikkeling krijgen of wanneer bij jongens voor de leeftijd van 9 jaar de zaadballen al gaan groeien. Dit heeft ook gevolgen voor de eindlengte die kinderen kunnen bereiken.

Niet goed groeien

Een klein deel van de kinderen met een hypothalamushamartoom groeit niet goed, omdat zij een tekort hebben aan groeihormoon of een schildklierhormoon.

Hoofdpijn

Kinderen en volwassenen kunnen last hebben van hoofdpijnklachten als gevolg van het hebben van een hypothalamushamartoom. Vaak gaat het om een zeurende hoofdpijn in het hele hoofd.

Waterhoofd

Wanneer hypothalamushamartomen echt groot zijn geworden, kunnen zij zorgen dat er een waterhoofd ontstaat. Het hypothalamushamartoom drukt dan de derde hersenkamer dicht, waardoor vocht wat in de zogenaamde zijkamers van de hersenen zit niet meer afgevoerd kan worden. Omdat de aanmaak van vocht gewoon doorgaat, hoopt zich steeds meer vocht op in de hersenkamers waardoor een waterhoofd ontstaat. Een waterhoofd geeft klachten van hoofdpijn met misselijkheid en braken, wazig zien en moeite om naar boven te kijken en toegenomen slaperigheid overdag.

Problemen met zien

Onder de hypothalamus lopen de oogzenuwen. Een groot hypothalamushamartoom kan op deze oogzenuwen gaan drukken, waardoor problemen met zien kunnen ontstaan.

Hoe wordt de diagnose hypothalamushamartoom gesteld?

Verhaal en onderzoek

Op grond van het verhaal van het kind met epilepsie, leer- en gedragsproblemen en/of het vervroegd in de puberteit komen, kan worden vermoed dat er sprake is van een aandoening van de hersenen. Er zal aanvullend onderzoek nodig zijn om de juiste diagnose te stellen.

EEG

Kinderen met epilepsie krijgen vaak een EEG om te kijken van welk soort epilepsie er sprake is. Op het EEG worden in de eerste tijd na het ontstaan van de epilepsie meestal geen afwijkingen gezien. Wanneer kinderen langer last hebben van epilepsie worden vaak trage golven gezien op het EEG in de slaapkwab met epileptiforme activiteit. Dit EEG patroon is niet specifiek voor een hypothalamus hamartoom en kan ook bij andere vormen van epilepsie worden gezien.

MRI scan

Door middel van een MRI scan van de hersenen kan gezien worden dat de hypothalamus groter is dan gebruikelijk. De hele hypothalamus kan groter zijn of er kan sprake zijn van een aanhangsel aan de hypothalamus. Een hypothalamushamartoom kleurt niet aan wanneer contrastvloeistof wordt gegeven. Ook wordt een hypothalamushamartoom niet groter in de loop van de tijd.

Bloedonderzoek

Door middel van bloedonderzoek kan gekeken worden of er sprake is van een verandering in hormoonspiegels.

DNA-onderzoek

Door middel van een buisje bloed kan gekeken worden of er sprake is van een fout in het GLI3-gen. Dit wordt maar bij een klein deel van de mensen met een hypothalamushamartoom gevonden.

Oogarts

Een hypothalamushamartoom kan problemen met zien geven. Daarom zullen kinderen en volwassenen met een hypothalamushamartoom altijd een keer door de oogarts gezien worden om te kijken of er problemen zijn met zien en om te bepalen of er problemen zijn het gezichtsveld.

Hoe wordt een hypothalamushamartoom behandeld?

Multidisciplinair team

In een multidisciplinair team waar alle behandelaars betrokken bij een kind of volwassene met een hypothalamushamartoom aanwezig zijn, wordt besproken welke behandeling voor dit kind of deze volwassene de beste behandeling lijkt.

Aanvalsbehandeling epilepsie

De meeste epilepsieaanvallen gaan vanzelf over binnen enkele minuten. Omstanders hoeven dan niets te doen om de aanval te doen stoppen. Het is belangrijk om zo rustig mogelijk te blijven en het kind zo veel mogelijk met rust te laten.
Wanneer een aanval na 3-5 minuten nog niet vanzelf gestopt is, dan zal vaak geadviseerd worden om medicijnen te geven om een aanval te doen stoppen. De behandelende arts zal altijd aangeven welk tijdstip voor een bepaald kind het beste is. Medicijnen die gebruikt kunnen worden voor het stoppen van een aanval zijn diazepam rectiole (Stesolid®), midazolam neusspray, midazolam rectiole, lorazepam of clonazepam druppels.
Het effect van deze medicijnen ontstaat na enkele minuten. Nadien zal het kind meestal in slaap vallen, soms ook niet.

Behandeling epilepsie

Met behulp van medicijnen wordt geprobeerd om de epilepsieaanvallen zo veel mogelijk te voorkomen en het liefst er voor te zorgen dat er helemaal geen epilepsieaanvallen meer voorkomen. Soms lukt dit vrij gemakkelijk met een medicijn, maar bij een groot deel van de kinderen is het niet zo eenvoudig en zijn combinaties van medicijnen nodig om de epilepsie aanvallen zo veel mogelijk of helemaal niet meer te laten voorkomen. Vooral de gelastische aanvallen zijn erg moeilijk onder controle te krijgen met behulp van medicijnen.
Verschillende soorten medicijnen kunnen gebruikt worden om de epilepsie onder controle te krijgen. Er bestaat geen duidelijk voorkeursmedicijn. Medicijnen die vaak gebruikt worden zijn natriumvalproaat (Depakine ®), levetiracetam (Keppra ®), clobazam (Frisium ®) en zonisamide (Zonegran®).

Bij een deel van de kinderen zal het niet lukken om de epilepsieaanvallen met medicijnen onder controle te krijgen. Er bestaan ook andere behandelingen die een goed effect kunnen hebben op de epilepsie, zoals een ketogeen dieet, een nervus vagusstimulator, of een behandeling met methylprednisolon. Ook een combinatie van deze behandelingen met medicijnen die epilepsie onderdrukken is goed mogelijk.

Operatie

Door middel van een operatie uitgevoerd door de neurochirurg kan geprobeerd worden een deel van het hypothalamushamartoom weg te halen, zonder normaal hypothalamusweefsel te beschadigen. Dit is een moeilijke operatie, waarbij er een grote kans bestaat dat er toch normaal hersenweefsel beschadigd wordt waardoor er nieuwe problemen kunnen ontstaan zoals een tekort aan hormonen, problemen met zien, problemen met onthouden of krachtsverlies.
Na een operatie verdwijnen bij 50% van de mensen de epilepsieaanvallen helemaal. De operatie kan uitgevoerd worden door het maken van een luik in het schedelbot (craniotomie) of door middel van een kijkbuis (endoscopische operatie). Bij een endoscopische operatie kan er ook voor gekozen worden om verbinding tussen het hypothalamus hamartoom en andere structuren (zoals de temporaal kwab) te onderbreken. Dit wordt disconnectie genoemd.

Gammaknife behandeling

Met behulp van een speciaal bestralingsapparaat, een gammaknife, kan het hypothalamushamartoom bestraald worden, waardoor het hypothalamushamartoom kleiner wordt in de loop van de tijd na deze behandeling. Deze behandeling zorgt bij 40% van de mensen dat de epilepsieaanvallen verdwijnen in de loop van maanden na de operatie. Deze behandeling heeft een kleiner risico op het ontstaan van nieuwe problemen zoals bij een operatie. Problemen die regelmatig voorkomen na deze behandeling zijn aankomen in gewicht, stemmingsproblemen en problemen met onthouden.

Radiofrequente thermocoagulatie

Sinds 2004 is het mogelijk een hypothalamushamartoom heel lokaal te verhitten, waardoor het hypothalamushamartoom kleiner wordt. Deze behandeling is alleen geschikt voor hypothalamushamartomen die kleiner zijn dan 5 mm. Deze behandeling heeft een nog kleiner risico op het ontstaan van nieuwe problemen dan een operatie of een gammaknife behandeling.

MRI-geleide laser interstitiele thermotherapie

Sinds 2007 is er nog een nieuwe behandelmogelijkheid, namelijk verhitting door middel van lasertherapie. Met behulp van een MRI scan wordt zo precies mogelijk bepaald welk deel van de hypothalamus met laser behandeld moet worden. Deze behandeling wordt gegeven in het Texas Children's hospital in Houston. Bij deze behandeling is de kans op het ontstaan van nieuwe problemen ook kleiner dan bij een operatie of bij gammaknife behandeling. Bij 60% van de kinderen verdwenen de epilepsieaanvallen in de maanden nadat deze behandeling was gegeven.

Endocrinoloog

Wanneer kinderen te vroeg in de puberteit komen als gevolg van het hebben van een hypothalamushamartoom, kan een behandeling gegeven worden met zogenaamde GnRH agonisten, die er voor zorgen dat de puberteit wordt uitgesteld. Wanneer er sprake is van een tekort aan andere hormonen zoals groeihormoon of schildklierhormoon dan kan dit tekort worden aangevuld met hormonen in medicijnvorm. Deze behandeling wordt gegeven door een endocrinoloog een dokter die gespecialiseerd is in behandeling met hormonen. Na een behandeling van het hypothalamushamartoom kan er sprake zijn van een tekort aan anti-plashormoon (ADH), dit kan ook in medicijnvorm worden toegediend.

Waterhoofd

Wanneer er als gevolg van een hersentumor sprake is van een waterhoofdje (hydrocefalus) zal eerst geprobeerd worden of het weghalen van het hypothalamushamartoom zorgt voor vermindering van het waterhoofd. Wanneer dit onvoldoende effect kan gekozen worden voor een behandeling met een drain. Hierbij wordt door middel van een operatie een slangetje aangebracht in een van de grote hersenkamers. Dit slangetje wordt onder de huid van de schedel naar de buikholte gebracht. In dit slangetje zit een klep die er voorzorgt dat er pas vocht door het slangetje gaat lopen wanneer er een bepaalde druk in hersenkamers bereikt wordt. Het overtollige vocht kan nu via de drain naar de buikholte worden vervoerd. In de buikholte wordt het door het lichaam opgeruimd.

Fysiotherapie

Een fysiotherapeut kan ouders tips en adviezen geven hoe ze hun kind zo goed mogelijk kunnen stimuleren om er voor te zorgen dat de ontwikkeling zo optimaal als mogelijk verloopt.

Logopedie

Een logopediste kan tips en adviezen geven om de spraakontwikkeling zo goed mogelijk te stimuleren. Praten kan ook tijdelijk ondersteund worden door middel van gebaren of pictogrammen. Op die manier kunnen kinderen zich leren uitdrukken ook als ze nog geen woorden kunnen gebruiken. Sommige kinderen hebben baat bij een spraakcomputer.

School

Een deel van de kinderen kan regulier onderwijs volgen met extra ondersteuning. Een ander deel van de kinderen gaat naar het speciaal onderwijs waar de klassen kleiner zijn en er meer ondersteuning is om kinderen in hun eigen leertempo vooruit te laten gaan. Vaak hebben kinderen hebben kinderen meer oefening en meer herhaling nodig om een vaardigheid te leren. Epilepsie is een stoorzender die het proces van leren en onthouden verstoort.
Het LWOE kan leerkrachten adviezen geven hoe kinderen met epilepsie op school het beste begeleid kunnen worden.

Kinder- en jeugdpsychiater

Een kinder-en jeugdpsychiater kan advies geven hoe om te gaan met gedragsproblemen zoals ADHD en/of ODD. Soms is het nodig om gedragsregulerende medicatie zoals methylfenidaat voor ADHD of risperidon of aripiprazol voor prikkelovergevoeligheid te geven. Per kind moeten de eventuele voordelen van het gebruik van deze medicijnen worden afgewogen tegen de nadelen ervan.

Begeleiding

Het is voor kind en ouders vaak heel ingrijpend om te horen dat een kind een hypothalamushamartoom heeft. Er volgt een periode van onzekerheid, spanning en behandelingen. Het is heel belangrijk voor alle betrokkenen om hun verhaal kwijt te kunnen en steun te krijgen. Naast steun door mensen uit de omgeving is ook begeleiding door maatschappelijk werk of psycholoog van belang. Zij weten wat behandelingen inhouden en wat de gevolgen hiervan zijn. Daarom maken zij standaard uit van het behandelingsteam.

Wat is de prognose van een hypothalamushamartoom?

Epilepsie onder controle

Bij een klein deel van de kinderen en volwassenen lukt het met een behandeling met medicijnen om te voorkomen dat nieuwe epilepsieaanvallen ontstaan. Bij een groot deel van de kinderen en volwassenen is een aanvullende behandeling nodig (operatie, gammaknife, thermocoagulatie met radiofrequente golven of met laser). Daarmee lukt het bij een deel van de kinderen of volwassenen dat de epilepsieaanvallen weg blijven, bij een ander deel is er wel sprake van een afname van het aantal aanvallen maar verdwijnen deze niet helemaal. Er bestaat een risico dat de epilepsieaanvallen enkele jaren nadat deze verdwenen zijn door behandeling toch weer terugkomen.

Leer- en gedragsproblemen

Kinderen die veel last hebben van epilepsieaanvallen, hebben een grotere kans op het krijgen van leer- en gedragsproblemen dan kinderen die weinig last hebben van epilepsieaanvallen. Kinderen die veel last hebben van epilepsieaanvallen kunnen een achterstand in de ontwikkeling oplopen.

Levensverwachting

De levensverwachting van kinderen met een hypothalamushamartoom hangt samen met de ernst van de epilepsie die kinderen als gevolg van dit hypothalamushamartoom hebben. Kinderen met weinig epilepsieaanvallen zullen geen andere levensverwachting hebben dan leeftijdsgenoten. Kinderen met veel epilepsieaanvallen hebben een verhoogd risico op onverwacht overlijden tijdens de slaap als gevolg van epilepsie. Dit wordt SUDEP genoemd.

Kinderen krijgen

Hormonale veranderingen kunnen van invloed zijn op de vruchtbaarheid en de kans om zwanger te kunnen worden. Voor vrouwen die epilepsie hebben als gevolg van een hypothalamushamartoom is het verstandig om bij zwangerschapswens te overleggen met de neuroloog en de gynaecoloog voor een plan tijdens de eventuele zwangerschap en bevalling. Kinderen van een volwassene met een hypothalamushamartoom hebben een licht verhoogde kans om zelf ook een hypothalamushamartoom te krijgen.

Hebben broertjes en zusjes een vergrote kans om ook een hypothalamushamartoom te krijgen?

De oorzaak voor het ontstaan van een hypothalamushamartoom is meestal niet bekend. Het gebeurt maar zeer zelden dat er in een familie meerdere kinderen zijn met een hypothalamushamartoom. Broertjes en zusjes hebben dus nauwelijks een verhoogde kans om ook een hypothalamushamartoom te krijgen.

Wilt u ook uw verhaal kwijt, dat kan: verhalen kunnen gemaild worden via info@kinderneurologie.eu en zullen daarna zo spoedig mogelijk op de site worden geplaatst. Voor meer informatie zie hier.

Heeft u foto's die bepaalde kenmerken van deze aandoening duidelijk maken en die hier op de website mogen worden geplaatst, dan vernemen wij dit graag.

Links en verwijzingen

www.epilepsievereniging.nl
(site van epilepsievereniging Nederland)
www.epilepsie.nl
(site van het nationaal epilepsiefonds)

Referenties

1. Hypothalamic hamartoma with epilepsy: Review of endocrine comorbidity. Harrison VS, Oatman O, Kerrigan JF. Epilepsia. 2017;58:50-59
2. Giant Hypothalamic Hamartoma in an Infant: A Case Report and Review of the Literature. Kandregula S, Savardekar AR, Nandeesh BN, Arivazhagan A, Rao MB. Pediatr Neurosurg. 2017;52:55-61
3. Ecstatic and gelastic seizures relate to the hypothalamus. Roodakker KR, Ezra B, Gauffin H, Latini F, Zetterling M, Berntsson S, Landtblom AM. Epilepsy Behav Rep. 2020;14:100358.
4. Significance of the electrophysiological border between hypothalamic hamartomas and the hypothalamus for the target of ablation surgery identified by intraoperative semimicrorecording. Shirozu H, Masuda H, Kameyama S. Epilepsia. 2020;61:2739-2747

Laatst bijgewerkt 28 maart 2021

Auteur:JH Schieving