Overgevoeligheid voor geluid

Wat is overgevoeligheid voor geluid?

Overgevoeligheid voor geluid is een heftige vervelend reactie bij kinderen of volwassenen op geluid, waarbij de “gemiddelde” mens dit geluid niet als vervelend ervaart.

Hoe wordt overgevoeligheid voor geluid ook wel genoemd?

Er worden verschillende woorden gebruikt voor overgevoeligheid voor geluid. Het hangt van de situatie en de mate van impact die het geluid heeft af, welk woord er wordt gebruikt.

Fonofobie
Het woord fonofobie wordt vaak gebruikt wanneer er tijdelijk sprake is van overgevoeligheid voor geluiden bijvoorbeeld tijdens een migraineaanval of tijdens het doormaken van een hersenvliesontsteking of een hersenschudding.

Hyperacusis
Het woord hyperacusis wordt gebruikt wanneer kinderen en volwassenen de geluiden allemaal als veel luider en daardoor vervelend ervaren, terwijl de meeste mensen deze geluiden niet als luid en vervelend ervaren. Het woord hyper betekent te veel en acusis betekent horen.

Misofonie
Het woord misofonie wordt gebruikt wanneer kinderen of volwassenen een bepaald geluid helemaal niet meer kunnen verdragen zonder zich heel naar te voelen wanneer zij dit geluid horen.

Hoe vaak komt overgevoeligheid voor geluid voor bij kinderen?

Het is niet goed bekend hoe vaak overgevoeligheid voor geluid voorkomt bij kinderen. Lang niet alle kinderen met overgevoeligheid voor geluid zullen hiermee bekend zijn bij een dokter.
Geschat wordt dat in Nederland één op de 30 volwassenen in meer of minder mate last heeft van overgevoeligheid voor geluid.

Bij wie komt overgevoeligheid voor geluid voor?

Overgevoeligheid voor geluid kan zowel bij kinderen als bij volwassenen voorkomen. Op de kinderleeftijd komt het vaker voor bij kinderen die een gevoelige aard hebben, bij kinderen met schade aan de hersenen (bijvoorbeeld na een ongeluk, als gevolg van zuurstoftekort in de hersenen of bij kinderen met een bepaald syndroom) en bij kinderen met autistiforme kenmerken.
Zowel jongens als meisjes kunnen overgevoeligheid voor geluid ervaren. Meisjes hebben er vaker last van dan jongens.

Wat is de oorzaak van overgevoeligheid voor geluid?

Wegvallen filterfunctie
De oren registreren allerlei geluiden. Om deze geluiden te kunnen horen worden er signalen naar de hersenen toegestuurd. De hersenen zijn in staat om de mate waarin deze geluiden binnen komen in de hersenen te beïnvloeden. Dit wordt ook wel een filter functie genoemd. Zo horen we het tikken van de klok niet meer wanneer we langere tijd in een kamer verblijven en het niet belangrijk is om dit geluid te horen. We horen het geluid wel weer wanneer we er bewust aandacht aan geven. De hersenen kunnen op verschillende manieren er voor zorgen dat de geluiden juist wel of juist niet waargenomen worden in de hersenen. Zo regelen de hersenen ook de mate van aanspannen van het trommelvlies. Is het trommelvlies aangespannen dan klinken de geluiden harder, dan wanneer het trommelvlies niet aangespannen is.
Bij kinderen en volwassenen met overgevoeligheid voor geluid werkt deze filterfunctie van de hersenen niet goed en komen de geluiden vaak harder binnen dan gebruikelijk.

Verbinding met gebieden die emoties regelen
Er bestaat een hele nauwe verbinding tussen de gebieden in de hersenen die geluid registeren en de gebieden in de hersenen die betrokken zijn bij emoties. Wanneer we een bepaald geluid horen, roept dit vaak een bepaalde emoties op. Bij geluiden die we vaak horen, wordt deze koppeling tussen geluid en emotie minder sterk omdat we minder aandacht hebben voor deze geluiden. Veel aandacht versterkt de koppeling met de emotionele gebieden, weinig aandacht maakt deze minder sterk.
Bij kinderen en volwassenen met overgevoeligheid voor geluid ontstaat er vaak een verbinding tussen een bepaald geluid en een bepaalde negatieve emotie. Wanneer deze verbinding aandacht krijgt omdat dit geluid een vervelend gevoel geeft, dan wordt deze verbinding in de hersenen steeds sterker. Het horen van dit geluid roept op een gegeven moment automatisch deze emotie op.

Hersenbeschadiging
Wanneer de hersenen om wat voor reden dan ook schade hebben opgelopen verloopt deze filterfunctie niet goed. Daarom komt overgevoeligheid voor geluid vaker voor bij kinderen en volwassenen met hersenschade. Het begrip hersenschade is hier heel breed, het kan gaan om hersenschade door een ongeluk, een infectie, een bloeding of een herseninfarct, maar ook om anders aangelegde hersenen door een verandering in het erfelijk materiaal bij kinderen met een ontwikkelingsachterstand of autisme.

Facialis
Het aanspannen van het trommelvlies gebeurt door een zenuw in de hersenen die de facialis wordt genoemd. Wanneer deze zenuw beschadigd raakt, kan het trommelvlies niet minder gespannen worden gemaakt wanneer er harde geluiden worden gehoord. Kinderen met een beschadiging van deze zenuw, facialisparese genoemd, horen de geluiden dus harder.

Beschadiging van het gehoororgaan
Overgevoeligheid voor geluid kan ook ontstaan door beschadiging van het gehoororgaan door bijvoorbeeld terugkerende infecties, te harde geluiden, een operatie of een ongeval. De hersenen moeten dan meer moeite doen om geluiden te kunnen horen, waardoor alle geluiden versterkt worden waargenomen zodat ze in elk geval in de hersenen aankomen.

Hoe ziet overgevoeligheid voor geluid eruit bij kinderen?

Hevige reactie op geluid
Kinderen met overgevoeligheid voor geluid vertonen een heftige reactie wanneer zij een bepaalde geluid horen. Sommige kinderen gaan huilen, anderen juist gillen. Vaak drukken kinderen hun handen tegen de oren om het geluid maar niet te hoeven horen. Kinderen kunnen misselijk en bleek worden wanneer ze een bepaald geluid horen.

Zelf aan het woord blijven
Sommige kinderen kiezen er voor om zelf de hele tijd te blijven praten, om op deze manier geen hinder te hebben van het geluid van een ander of vanuit de omgeving.

Oorsuizen
Kinderen en volwassenen met overgevoeligheid voor geluid krijgen ook vaker last van oorsuizen. Zij horen geluiden uit hun eigen lichaam ook heel hard. Deze geluiden gaan de hele dag door.

Zoeken naar rustige omgeving
Kinderen met overgevoeligheid voor geluid gaan vaak op zoek naar een rustige omgeving waarin ze geen last meer hebben van de overgevoeligheid voor geluid. Dit leidt er vaak toe dat kinderen zich gaan terugtrekken en steeds minder naar plaatsen gaan waar veel geluiden zijn. Kinderen kunnen hierdoor geïsoleerd raken en minder contact hebben met vriendjes en vriendinnetjes.

Sombere stemming
Doordat kinderen zich gaan terugtrekken en minder contact hebben met vriendjes en vriendinnetjes en doordat ze door zich terug te trekken steeds gevoeliger worden voor geluiden, kan een sombere stemming ontstaan. Kinderen kunnen gedachtes krijgen zoals Dit komt nooit meer goed, Waarom kan iedereen het wel en ik niet? Ik ben niets waard? Door mij kunnen papa en mama niet naar een feestje toe. De sombere gedachtes kunnen overgaan in een depressie. Dit kan zo erg worden dat kinderen zich afvragen waarom ze nog zouden blijven leven.

Angst
Sommige kinderen worden ook angstig om bepaalde geluiden te gaan horen. Ze gaan er alles aan doen om te voorkomen dat ze deze geluiden horen en raken op deze manier helemaal in de ban van de angst voor geluid.

Slechter slapen
Kinderen met overgevoeligheid voor geluid hebben vaker problemen met het inslaap vallen. Ook slapen ze vaak lichter en worden ze sneller wakker midden in de nacht.

Moeheid
Kinderen en volwassenen met overgevoeligheid voor geluid zijn vaak sneller moe dan andere leeftijdsgenoten. Dit komt omdat ze de hele dag bezig zijn om geluiden te vermijden, wat heel veel energie kost. Deze energie kan niet op een andere manier besteedt worden. Ook slaaptekort kan bijdragen aan deze moeheid.

Prikkelbaar gedrag
Het constant vermijden van geluiden, de sombere gevoelens, de angst, de moeheid en de problemen met slapen kunnen maken dat kinderen met overgevoeligheid voor geluid prikkelbaar zijn in hun gedrag. Ze kunnen weinig hebben en zijn snel geïrriteerd en worden gemakkelijk boos.

Problemen met concentratie
Dezelfde redenen als voor het ontstaan van prikkelbaar gedrag, kunnen ook zorgen voor het ontstaan van problemen met de aandacht en de concentratie. Vaak is het lastig voor kinderen met overgevoeligheid voor geluid om zich lange tijd achter elkaar te concentreren.

Hoe wordt de diagnose overgevoeligheid voor geluid gesteld?

Verhaal en onderzoek
De diagnose overgevoeligheid voor geluid wordt gesteld op grond van het verhaal van een kind wat heftig reageert op bepaalde geluiden.
Er bestaat geen test om te meten hoe kinderen in hun hoofd een bepaald geluid ervaren.
Er kan onderzoek nodig zijn om te kijken wat de oorzaak is voor de overgevoeligheid van geluid wanneer niet meteen duidelijk is waarom deze overgevoeligheid voor geluid bestaat.

KNO-arts
Kinderen met overgevoeligheid voor geluid die niet goed verklaard kan worden, worden meestal een keer gezien door een KNO-arts om te kijken of er in het oor of middenoor een aanleiding is voor het ontstaan van overgevoeligheid voor geluid. Meestal zal de KNO-arts ook het gehoor testen om te kijken of er sprake is van een verminderd gehoor.

Audiologisch centrum
In een audiologisch centrum kan ook een gehoortest worden verricht en bepaald worden welke geluiden als onaangedaan worden ervaren. Op deze manier kan het zogenaamde oncomfortabel geluidsniveau bepaald worden.

MRI scan
Wanneer er aanwijzingen zijn voor een beschadiging van de hersenen, zonder dat bekend is wat de oorzaak van deze beschadiging is, dan kan een scan van de hersenen gemaakt worden om te achterhalen wat de oorzaak van de beschadiging is.

Hoe wordt overgevoeligheid voor geluid behandeld?

Behandelen onderliggende oorzaak
Wanneer het mogelijk is, wordt de onderliggende oorzaak, bijvoorbeeld in geval van migraine of een hersenvliesontsteking, behandeld. Wanneer deze aandoening behandeld is, verdwijnt in de meeste gevallen de overgevoeligheid voor geluid.
Meestal is het echter niet mogelijk om de onderliggende oorzaak weg te nemen.

Oordoppen
Het is mogelijk door middel van het dragen van oordoppen zelf weer een filter op geluiden in het oor aan te brengen. Kinderen kunnen deze oordoppen dragen wanneer ze ergens naar toe moeten waar veel geluiden zijn die voor hen vervelend zijn.  Het is niet goed om deze oordoppen continu te dragen. Ze zorgen ervoor dat het oor zonder oordoppen steeds minder goed geluid kan verdragen, waardoor het probleem op de lange termijn alleen maar groter wordt.

Gehoortoestel
Wanneer de overgevoeligheid voor geluid wordt veroorzaakt door een slechter gehoor, kan een hoortoestel helpen. De digitale hoortoestellen van tegenwoordig kunnen zo ingesteld worden dat ze bepaalde geluiden wel versterken en andere geluiden niet. Wanneer het gehoor normaal is, heeft een hoortoestel geen zin.

Acceptatie
Een van de eerste stap in de behandeling is het accepteren dat er sprake is van overgevoeligheid voor geluid. Er tegen verzetten door te denken, ik moet me niet aanstellen, ik moet dit gewoon kunnen, dit is toch belachelijk werken in de regel averechts. Het helpt vaak om te denken: oke, bij mij is dit zo, ik ga kijken hoe ik hier zo min mogelijk last van heb.

Wennen aan geluiden
Kinderen en volwassenen met overgevoeligheid voor geluid, hebben vaak de neiging om de rust op te zoeken. Op deze manier raken ze steeds meer ontwend aan het verdragen van geluiden, waardoor de gevoeligheid voor geluid juist toeneemt. Het kan helpen om met behulp van geluidsopnames of bewust opzoeken van situaties met meer geluid, langzaam weer te wennen aan meer geluiden.  De hersenen kunnen op deze manier ook beter getraind worden in hun filter functie.

Afleiding
Aandacht versterkt de verbinding tussen het gebied in de hersenen waar het gehoorde wordt waargenomen en het gebied in de hersenen waar emoties worden geregeld. Het helpt dus om minder aandacht te hebben voor dit geluid en het effect van het geluid. Afleiding helpt vaak het beste om minder hinder te hebben van het geluid, de aandacht wordt dan ergens anders op gericht. Bewust proberen om niet aan het geluid te denken werkt niet goed, op die manier gaat er onbedoeld juist veel aandacht aan de koppeling tussen geluid en emotie.

Andere gevoelsprikkel
De hersenen kunnen maar een bepaalde hoeveelheid prikkels in een keer verwerken. Bij een deel van de kinderen helpt het ook om op moment van vervelende geluiden een andere gevoelsprikkel toe te dienen aan het lichaam. Bijvoorbeeld aaien over de arm of het maken van een bepaalde beweging.  Hierdoor komt het vervelende geluid minder hard binnen, omdat het lichaam ook de aanraakprikkel moet verwerken.

Koppelen neutrale gedachte
Het kan ook helpen om aan het weggetje in de hersenen geluid-> naar gevoel, een neutrale gedachte toe te voegen, waardoor het nare gevoel verminderd. Het kan helpen om bijvoorbeeld telkens wanneer dit nare gevoel optreedt er achter aan te denken: nou, en? Een dergelijk zinnetje kan het vervelende gevoel neutraliseren.

Psycholoog
Een psycholoog kan kinderen en volwassenen met overgevoeligheid voor geluid helpen om hier minder last van te krijgen. Hiervoor bestaan diverse technieken, zoals cognitieve gedragstherapie of EMDR. Het doel van deze behandeling is om de automatische koppeling tussen geluid en negatieve emotie te ontkoppelen en het geluid weer te koppelen aan een andere meer neutrale emotie.

Kinder- en jeugdpsychiater
Wanneer kinderen veel last hebben van angsten, sombere stemming als gevolg van de overgevoeligheid voor geluid, dan kan begeleiding door een kinder- en jeugdpsychiater nodig zijn. Deze kan ook kinderen met autisme helpen om minder gevoelig te worden voor geluidsprikkels.  Soms zal medicatie gebruikt worden, om tijdelijk de overgevoeligheid voor geluid te onderdrukken. Medicatie die gebruikt kan worden zijn antidepressiva, rustgevende medicijnen of antipsychotica. Er zal altijd naar gestreefd worden om deze medicijnen zo kort mogelijk te blijven gebruiken, echter meestal zal een week of 6 gebruik van deze medicijnen nodig zijn om na te gaan of ze effect hebben.

Zorgen voor ontspanning
Kinderen en volwassenen met overgevoeligheid voor geluid ervaren vaak veel spanning in hun leven. Ze zijn de hele dag bezig met het vermijden van geluiden en het zorgen voor rust en dit kost heel veel energie en zorgt voor een continue onrust. Deze gespannenheid maakt kinderen en volwassenen juist nog gevoeliger voor geluiden. Het bewust zoeken naar vormen van ontspanning is dus heel belangrijk. Dit kan op verschillende manieren zoals door het beoefenen van yoga, mindfullness, meditatie, massage, maar ook door te gaan kleuren of mooie muziek (!) te maken. Het is belangrijk dat het kind of de volwassene iets zoekt wat bij hem of haar past.

Contact met andere ouders
Door het plaatsen van een oproepje op het forum van deze site kunt u proberen in contact te komen met andere kinderen en hun ouders die ook last hebben van overgevoeligheid voor geluid om tips en ervaringen uit te wisselen.

Wat betekent het hebben van overgevoeligheid voor geluid voor de toekomst?

Verdwijnen
Bij een deel van de kinderen verdwijnt de overgevoeligheid voor geluid met behandeling.

Blijvende kwetsbaarheid
Bij kinderen waarbij de overgevoeligheid voor geluid verdwijnt, bestaat altijd de kans dat deze overgevoeligheid toch weer terug gaat komen. Vaak kunnen kinderen en volwassenen dan wel sneller herkennen dat een nieuwe overgevoeligheid ontstaat en hier al vast de tips en trucs die eerder hielpen op toepassen, zodat deze overgevoeligheid geen nieuw groot probleem gaat worden.

Blijvende klachten
Bij een ander deel van de kinderen en bij volwassenen blijven de klachten bestaan. Wel kunnen deze kinderen en volwassenen er voor zorgen dat zij minder hinder ondervinden van deze overgevoeligheid voor geluid.

Hebben broertjes of zusjes ook een verhoogde kans om overgevoeligheid voor geluid te krijgen?

Het hebben van overgevoeligheid van geluid op zich is geen erfelijke aandoening. Wel kunnen bij de oorzaak waarom deze overgevoeligheid is ontstaan, erfelijke factoren een rol spelen. Wanneer een broertje of zusje eenzelfde aandoening krijgt, dan is er ook een kans dat het broertje of zusjes overgevoeligheid voor geluid ontwikkelt.

Links

Stichting hoor mij
(stichting voor mensen die problemen hebben met horen)
Vereniging Misofonie
(vereniging voor mensen met een misofonie)

Referenties

1. Misophonia: current perspectives. Cavanna AE, Seri S. Neuropsychiatr Dis Treat. 2015;11:2117-23
2. Decreased sound tolerance: hyperacusis, misophonia, diplacousis, and polyacousis.  Jastreboff PJ, Jastreboff MM. Handb Clin Neurol. 2015;129:375-87
3. A review of hyperacusis and future directions: part II. Measurement, mechanisms, and treatment. Pienkowski M, Tyler RS, Roncancio ER, Jun HJ, Brozoski T, Dauman N, Coelho CB, Andersson G, Keiner AJ, Cacace AT, Martin N, Moore BC. Am J Audiol. 2014;23:420-36
4. A review of hyperacusis and future directions: part I. Definitions and manifestations. Tyler RS, Pienkowski M, Roncancio ER, Jun HJ, Brozoski T, Dauman N, Dauman N, Andersson G, Keiner AJ, Cacace AT, Martin N, Moore BC. Am J Audiol. 2014;23:402-19

Laatst bijgewerkt 15 november 2015

Auteur: JH Schieving