Wat zijn niet ingedaalde zaadballen?
Zaadballen horen in het balzakje te liggen. Wanneer de zaadballen nooit in het balzakje zijn komen te liggen, wordt er gesproken van niet ingedaalde zaadballen.
Hoe wordt niet ingedaalde zaadballen ook wel genoemd?
Cryptorchisme
Het medische woord voor niet ingedaalde zaadballen is cryptorchisme. Crypt betekent verstopt en orchis is het medische woord voor zaadballen. Zaadballen worden ook wel teelballen genoemd. Scrotum is het medische woord voor balzak.
Retentio testis
Er wordt gesproken van retentio testis wanneer de zaadballen wel ingedaald zijn tot in het lieskanaal maar niet zo ver dat ze in de balzak zijn komen te liggen. Retentio betekent achterblijven. Een ander medisch woord voor zaadballen is testis.
Maldescensus testis
Soms wordt ook de term maldescensus testis gebruikt. Maldescensus betekent niet op de juiste wijze ingedaald.
Ectopische testis
Bij ectopische testis zijn de testis wel afgedaald door het lieskanaal maar daarna niet in de richting van de balzak gegaan, maar in een andere richting. De zaadballen zijn bijvoorbeeld in de lies gaan liggen of heel zelden in de penis zelf. Ectopisch betekent niet op de juiste plek liggend.
Retractiele testis
Bij een deel van de jongens zijn de zaadballen wel ingedaald in de balzak, maar zijn ze voor de pubertijd weer omhoog geschoten naar het gebied boven in de balzak of in het lieskanaal. Dit komt door aanspannen van een spier, de cremaster-spier. Dit worden retractiele testis genoemd. Dit is dus iets anders dan niet ingedaalde zaadballen. Het is een normaal verschijnsel bij jongens voor de puberteit. Bij de helft van de jongens waar gedacht wordt aan niet ingedaalde zaadballen, blijkt sprake te zijn van retractiele testis. Retractiel betekent terugtrekkend. Soms wordt hiervoor de term pendelbal gebruikt.
Niet scrotale testis
Er wordt gesproken van niet scrotale testis wanneer de zaadballen niet in de balzak gevoeld worden. Dit kan dus zowel wijzen op niet ingedaalde zaadballen als op retractiele testis. Ook kunnen niet scrotale testis het gevolg zijn van een ongeval waarbij de zaadballen uit de balzak geschoten zijn.
Hoe vaak komen niet ingedaalde zaadballen voor bij jongens?
Het is niet goed bekend hoe vaak niet ingedaalde zaadballen voorkomen. Geschat wordt dat bij pasgeboren bij één op de 100 jongens sprake is van (nog) niet ingedaalde zaadballen. Geschat wordt dat niet ingedaalde zaadballen bij één op de 2500 jongens ouder dan 1 jaar voorkomt.
Bij een op de zeven jongens met niet ingedaalde zaadballen, liggen beide zaadballen niet in de balzak. Bij zes op de zeven jongens ligt een zaadbal niet inde balzak.
Het niet in het balzakje liggen van de zaadballen komt bij één op de 20-100 jongens voor, vaak is er dan dus sprake van retractiele testis.
Bij wie komen niet ingedaalde zaadballen voor?
Niet ingedaalde zaadballen komen natuurlijk alleen voor bij jongens, meisjes hebben geen zaadballen. Niet ingedaalde zaadballen komen vaker voor bij jongens waarbij er sprake van een syndroom.
Wat is de oorzaak van niet ingedaald zijn van de zaadballen?
Proces van indalen
De zaadballen worden aangelegd aan de achterkant van de buik in de buurt van de nier. In de 8e zwangerschapsweek beginnen de zaadballen af te dalen in de richting van het lieskanaal waar ze in de 15e zwangerschapsweek aankomen en vervolgens blijven liggen tot de 25e zwangerschapsmaand.
De zaadballen begin vanaf een zwangerschapsduur van 25-28 weken in te dalen van het lieskanaal in de richting van de balzak. De meeste zaadballen liggen rond de uitgerekende datum in de balzak. Het proces van indalen kan nog doorgaan na de geboorte, maar is meestal voltooid bij een leeftijd van 6 maanden na de geboorte.
DNA
In het DNA ligt informatie die nodig is voor het goed indalen van de zaadballen. Dit is namelijk best een ingewikkeld proces. De zaadballen liggen namelijk in de buik en moeten door het groter en sterker worden van zogenaamde trekbanden en losse worden van andere trekbanden de hele buik oversteken en in het lieskanaal terecht komen. De informatie voor dit proces ligt in het DNA vast. Het goed aflezen van het DNA is dus belangrijk om de zaadballen in de balzak terecht te laten komen. Fouten in het DNA kunnen er voor zorgen dat het proces van indalen niet goed verloopt.
Het lukt lang niet altijd om een fout in het DNA aan te tonen. Soms is er sprake van een fout in het INSL3-gen op chromosoom 19.
Hormonen
Hormonen spelen een rol bij het indalen van de zaadcellen. Vooral de hormonen Anti-Muller Hormoon (AMH), Insuline like factor 3 (INSL3) en testosteron zorgen er voor dat de zaadballen in de balzak komen te liggen.
Afwijkingen in de buikholte
Bij jongens waarbij de buikholte en het bekken anders aangelegd zijn dan gebruikelijk, kan de zaadbal soms de juiste route niet maken, waardoor er sprake is van niet ingedaalde zaadballen.
Cremasterreflex
Bij oudere kinderen bestaat een reflex waarbij door samentrekken van de cremasterspier de zaadballen omhoog getrokken worden uit de balzak. Deze reflex wordt opgewekt door koude of door spanning. Bij pasgeborenen is deze cremastereflex nog niet aanwezig.
Ongeval
Een ongeval waarbij er krachten op de balzak zijn komen te staan, kan ook zorgen dat de zaadballen niet meer in de balzak liggen, net als een operatie in het liesgebied of aan de balzak. Dit wordt verworven niet scrotale testis genoemd.
Wat zijn de symptomen van niet ingedaalde zaadballen?
Geen klachten
Jonge kinderen hebben zelf geen klachten als gevolg van een niet ingedaalde zaadbal.
Zaadbal niet voelbaar in balzak
Bij niet ingedaalde testis ligt de zaadbal niet in de balzak. Het lukt ook niet door voorzichtig bewegen van het lieskanaal naar de balzak om de zaadbal in de balzak te krijgen.
Asymmetrie van de balzak
Wanneer een zaadbal niet is ingedaald en de andere wel dan kan de balzak aan de ene kant kleiner zijn dan aan de andere kant. Dit wordt asymmetrie genoemd.
Schaamte
Oudere jongens kunnen zich schamen voor de asymmetrie van de balzak en bijvoorbeeld niet na het sporten willen douchen samen met andere jongens.
Pijn in de lies
Een zaadbal in het lieskanaal kan ronddraaien waardoor de bloedvoorziening naar de zaadbal in gevaar komt. Dit kan pijnklachten geven. Ronddraaien van de zaadballen wordt torsio testis genoemd.
Hoe wordt de diagnose niet ingedaalde zaadballen gesteld?
Verhaal en onderzoek
Aan de hand van het verhaal en de bevindingen bij lichamelijk onderzoek kan de diagnose niet ingedaalde testis worden gesteld. Het is niet altijd gemakkelijk om niet ingedaalde testis te onderscheiden van retractiele testis. Met voorzichtig beweging van een hand van het lieskanaal naar de balzak wordt gekeken of het lukt om de zaadbal als nog naar de balzak te krijgen. Het is belangrijk dat degene die dit onderzoek uitvoert warme handen heeft, omdat anders de cremasterreflex wordt geactiveerd. Wanneer dit lukt, is er sprake van retractiele testis en niet van niet ingedaalde zaadballen. Wanneer de zaadballen op deze manier niet onder in de balzak terecht komen kan er sprake zijn van niet ingedaalde zaadballen.
Door de ouders beoordelen
De ouders kunnen ook thuis voelen of de zaadballen in de balzak liggen. Het beste tijdstip om dit te proberen is na het nemen van een warm bad, in een warme omgeving waarbij de jongen ontspannen is.
Testisregistratiekaart
Op het consultatiebureau wordt bij het lichamelijk onderzoek bij pasgeboren jongens gevoeld of de zaadballen in de balzak liggen of niet. Dit wordt ook geregistreerd. Op deze manier kan altijd terug gekeken worden of de zaadballen ooit in de balzak hebben gelegen of nog nooit. Dit helpt om onderscheid te maken tussen niet ingedaalde zaadballen en retractiele zaadballen.
ECHO onderzoek
Het is mogelijk door middel van ECHO onderzoek te kijken waar de zaadballen zich bevinden.
Laparoscopie
Wanneer het niet lukt om de zaadballen te voelen en ze ook niet door middel van ECHO onderzoek zichtbaar kunnen worden gemaakt, kan door middel van een kijkoperatie (laparoscopie) gekeken worden worde de zaadballen zich bevinden en hoe de zaadballen eruit zien.
Hormonaal onderzoek
Door middel van bloedonderzoek kan gekeken worden of er sprake is van een tekort aan een bepaald hormoon. Dit is vooral van belang wanneer beide zaadballen niet in de balzak liggen en veel minder wanneer een zaadbal niet in de balzak ligt.
DNA onderzoek
Wanneer er naast de niet ingedaalde zaadballen nog andere aangeboren afwijkingen aanwezig zijn, kan gedacht worden aan een syndroom. Door middel van bloed onderzoek kan gekeken worden of het mogelijk is een fout in het DNA aan te tonen die syndroom veroorzaakt.
Hoe worden niet ingedaalde zaadballen behandeld?
Afwachten
Zaadballen kunnen nog in de eerste 6 maanden na de geboorte indalen in de balzak. Dit gebeurt bij drie van de vier jongens, waarbij de zaadballen na de geboorte nog niet in de balzak liggen. In de eerste 6 levensmaanden zal dan ook afgewacht worden of de zaadballen alsnog indalen in de balzak.
Wanneer de zaadballen door een ongeval niet meer in de balzak liggen, dan komen de zaadballen alsnog tijdens de puberteit bij twee op de drie jongens in de balzak te liggen.
Operatie
Wanneer de zaadballen niet uit zich zelf indalen, dan is het mogelijk de zaadballen door middel van een operatie in de balzak te plaatsen. Deze operatie heet orchidopexie. Uit oogpunt van behoud van vruchtbaarheid wordt dit het liefst gedaan tussen de leeftijd van 6 en 12 maanden. De operatie wordt uitgevoerd door een kinderchirurg of door een kinderuroloog. Door tijdige uitvoeren van deze operatie, wordt de kans op ontstaan van vaderschap later in het leven in geval van niet indalen van beide zaadballen verhoogd van 5% naar 65%. Er bestaat een risico van rond de 10% dat de zaadballen toch nog weer buiten de balzak komen te liggen na de operatie. Ook bestaat er een risico van rond de 5% dat de zaadbal als gevolg van de operatie geleidelijk aan kleiner wordt (testisatrofie)
Bij verworven niet scrotale testis maakt het voor de vaderschapskansen niet uit of de operatie plaats vindt voor of tijdens de puberteit (bij voorkeur voor de leeftijd van 13 jaar).
Retractiele testis
Voor retractiele testis is geen behandeling nodig. De zaadballen komen tijdens de puberteit in de balzak te liggen.
Wat betekent het hebben van niet ingedaalde zaadballen voor de toekomst?
Verminderde vruchtbaarheid
Wanneer beide zaadballen blijvend niet in de balzak liggen, kan dit gevolgen hebben door de vruchtbaarheid van de jongen. De vruchtbaarheid kan hierdoor verminderd zijn, maar dit hoeft niet het geval te zijn. Gemiddeld genomen wordt de kans op vaderschap later in het leven 5% geschat wanneer beide zaadballen niet in de balzak liggen vergeleken met mannen waarbij de zaadballen wel in de balzak liggen.
Wanneer één van de beide zaadballen niet in de balzak ligt, dan is de vruchtbaarheid nauwelijks verminderd. De kans op vaderschap is dan bijna 90% wat vergelijkbaar is met mannen waarbij de zaadballen wel in de balzak liggen, zij hebben een vaderschapskans van 93%.
Zaadbalkanker
Er bestaat een licht verhoogd risico op het krijgen van zaadbalkanker wanneer de zaadballen niet in de balzak liggen. Een operatie om de zaadballen weer op de juiste plek te leggen, verlaagt deze kans nauwelijks tot niet.
Wel kan zaadbalkanker die ontstaat in een zaadbal die in de balzak ligt, gemakkelijker worden gevoeld en dus opgespoord worden, dan bij een zaadbal die niet in de balzak ligt. Er wordt geadviseerd om vanaf de puberteit een keer per maand zelfonderzoek te verrichten van de zaadballen.
Torsio testis
Zaadballen die niet in de balzak liggen, hebben een grotere kans om rond te draaien waardoor de bloedvoorziening naar de zaadbal een probleem kan worden. Dit wordt een torsio testis genoemd, torsio betekent draaiing. Een torsio testis kan zorgen voor het ontstaan van acute pijnklachten op de plaats van de zaadbal.
Klein blijven van de zaadballen
Zaadballen die niet in de balzak liggen, ontwikkelen zich minder goed en blijven daardoor vaak klein.
Asymmetrische vorm van de balzak
Wanneer een zaadbal niet is ingedaald en de andere wel dan kan de balzak rechts en links anders van vorm zijn. Jongens kunnen deze asymmetrie vervelend vinden en zich hiervoor schamen. Dit kan ook een reden zijn om de zaadbal wel door middel van een operatie in de balzak te leggen.
Hebben broertjes en zusjes een verhoogde kans om niet ingedaalde zaadballen te krijgen?
Zusjes hebben geen zaadballen, bij hen zal dit probleem niet voorkomen. Het hangt van de oorzaak van het ontstaan van de niet ingedaalde zaadballen af of broertjes een verhoogde kans hebben om ook niet ingedaalde zaadballen te krijgen. Wanneer er geen oorzaak wordt gevonden, dan is de kans maar heel licht verhoogd dat broertjes ook niet ingedaalde zaadballen krijgen. Het is wel goed om daar alert op te zijn.
Wilt u dit document printen dan kunt u hier een pdf-versie downloaden.
Wilt u ook uw verhaal kwijt, dat kan: verhalen kunnen gemaild worden via info@kinderneurologie.eu en zullen daarna zo spoedig mogelijk op de site worden geplaatst. Voor meer informatie zie hier.
Heeft u foto's die bepaalde kenmerken van deze aandoening duidelijk maken en die hier op de website mogen worden geplaatst, dan vernemen wij dit graag.
Referenties
- Richtlijn niet scrotale testis NCJ 2012
- Nieuwe richtlijn niet scrotale testis. Wiersma T, Kamphuis M, Akker vd-Marle E, Huisarts en Wetenschap 2014:2: 84-87
- Risk factors for cryptorchidism.Gurney JK, McGlynn KA, Stanley J, Merriman T, Signal V, Shaw C, Edwards R, Richiardi L, Hutson J, Sarfati D. Nat Rev Urol. 2017;14:534-548.
Auteur: JH Schieving
Laatst bijgewerkt: 10 november 2019