Kwikvergiftiging

Wat is een kwikvergiftiging?

Een kwikvergiftiging is een aandoening waarbij kinderen of volwassenen klachten hebben gekregen als gevolg van een te veel aan kwik in het lichaam.

Hoe wordt een kwikvergiftiging ook wel genoemd?

Er wordt ook wel gesproken van een kwikintoxicatie. Intoxicatie is een ander woord voor vergiftiging.

Acute of chronische kwikvergiftiging
Er wordt gesproken van een acute kwikvergiftiging wanneer kinderen of volwassenen in korte tijd een grote hoeveelheid kwik binnen krijgen. Bij een chronische vergiftiging krijgen kinderen of volwassenen over langere tijd een lagere hoeveelheid kwik binnen.

Metaaldampkoorts
De klachten die ontstaan door het in korte tijd stijgen van de kwikconcentratie in het lichaam door inademen van kwikdampen wordt ook wel metaaldampkoorts genoemd.

Hoe vaak komt een kwikvergiftiging voor bij kinderen?

Een kwikvergiftiging is een zeldzaam voorkomende aandoening. Het is niet goed bekend hoe vaak een kwikvergiftiging bij kinderen voorkomt.

Bij wie komt een kwikvergiftiging voor?

Een kwikvergiftiging kan op elke leeftijd voorkomen, zowel bij kinderen als bij volwassenen. Jonge kinderen zijn kwetsbaarder voor het krijgen van een kwikvergiftiging dan oudere kinderen en volwassenen. Kwikdampen hebben de neiging om naar de grond te zakken, waardoor jongere kinderen die kleiner zijn grotere kans hebben op een grotere hoeveelheid kwik binnen te krijgen.
Zowel jongens als meisjes, mannen als vrouwen kunnen een kwikvergiftiging krijgen.

Wat is de oorzaak van het ontstaan van een kwikvergiftiging?

Inademen kwikdamp
De meest voorkomende oorzaak van een kwikvergiftiging is het inademen van kwikdampen. Deze kwikdamp kan vrij komen door het breken van barometers, hydrometers, thermometers, UV-lampen, fluorescerende lampen waar kwik in zit. Via de longen komt de kwikdamp in het bloed terecht. Jonge kinderen ademen sneller dan oudere kinderen en volwassenen, waardoor jongere kinderen sneller meer kwik binnen kunnen krijgen dan oudere kinderen en volwassenen.

Via de huid
Aanraken van kwik met de huid zorgt vaak voor een lokale irritatie van de huid. Kwik wordt maar heel beperkt via de huid opgenomen. Contact tussen kwik en de huid zal daarom meestal geen ernstige kwikvergiftiging veroorzaken.

Inslikken van kwik
Door het per ongeluk inslikken van kwik, komt kwik in de darmen terecht. Daar kan het lokale irritatie van de darmen veroorzaken. Kwik wordt ook maar heel beperkt door de darmen opgenomen in het bloed. Inslikken van kwik kan ontstaan door het breken van een kwik bevattende thermometer in de mond, door het eten van zeedieren die te veel kwik bevatten, door het innemen van producten die het conserveringsmiddel thiomersal bevatten., door het inslikken van kwik bevattende batterijen of het innemen van te veel kwik bevattende laxeermiddelen.

Verschillende organen
Vanuit het bloed gaat de kwik naar verschillende organen toe zoals de nieren, de lever, de milt en de hersenen. Via de uitademing verlaat een deel van het kwik weer het lichaam en ook via de urine en de ontlasting.
Het kwik bindt in deze organen aan verschillende eiwitten, waardoor deze eiwitten niet meer goed hun werk kunnen doen en er problemen ontstaan doordat deze organen niet meer goed hun werk kunnen doen.

Hersenen
Kwik is goed vetoplosbaar en komt daardoor gemakkelijk in de hersenen terecht die ook veel vet bevatten. Na inademen van kwikdampen kan het enige tijd duren voordat de hoogste waarde van kwik in de hersenen bereikt worden. Gemiddeld wordt de hoogste concentratie in de hersenen ongeveer drie weken na inademen van de kwikdamp bereikt. Ook daalt het kwik gehalte in de hersenen heel langzaam. Het kan meerdere jaren duren voordat het kwik weer uit de hersenen verdwenen is.

Parasympatische zenuwstelsel
Doordat kwik bindt aan de enzymen choline acetyltransferase en catechol-O-methyltransferase werkt het zogenaamde parasympatische zenuwstelsel niet goed. Hierdoor raakt de balans tussen het parasympatische en sympatische zenuwstelsel verstoord. Het sympatische zenuwstelsel raakt hierdoor overactief waardoor hoge bloeddruk, snelle hartslag, koorts en zweten ontstaan.

Organisch of anorganisch kwik
Er wordt onderscheid gemaakt tussen organische kwik en anorganische kwik. Anorganisch kwik bestaat uit elementaire kwik en kwikzouten. Elementaire kwik wordt ook wel kwikzilver genoemd en komt vooral voor in bepaalde soorten thermometers, barometers en hydrometers. Kwikzouten komen voor in bepaalde batterijen en in bepaalde laxeermiddelen.
Organische kwik (methylkwik of ethylkwik) komt voor in zeedieren, schilderijen die met kwik bevattende verf gemaakt zijn en stoffen die het conserveermiddel thiomerasol bevatten.

Wat zijn de symptomen van een kwikvergiftiging?

-Acute klachten-
Benauwdheid
Het inademen van kwik kan zorgen voor een benauwd gevoel en drukken gevoel op de borst. Ook kunnen kinderen en volwassenen moeten hoesten als gevolg van het inademen van kwik. Inspanning kan zorgen voor kortademigheid. Kinderen en volwassenen kunnen een piepend of gierend geluid maken tijdens het inademen.

Kwijlen
Het inademen van kwik kan er voor zorgen dat kinderen en volwassenen meer speeksel aan maken, waardoor het speeksel uit de mond loopt.

Vieze smaak in de mond
Inademen of inslikken van kwik zorgt voor een vieze metaalachtige smaak in de mond.

Hoofdpijn
Acute kwikvergiftiging zorgt voor het ontstaan van hoofdpijnklachten. Vaak gaat het om een zwaar gevoel in het hele hoofd.

Ziek voelen
Een kwikvergiftiging zorgt voor het gevoel niet lekker te zijn vergelijkbaar met een zware griep.

Pijn in de armen en benen
De armen en benen kunnen zwaar aan voelen. Kinderen en volwassen kunnen last hebben van spierpijn in de armen en benen. Er kan sprake zijn van krachtsverlies, waardoor bewegen moeilijk wordt.

Verwardheid
Een acute kwikvergiftiging kan zorgen voor verwardheid bij het kind of de volwassene. Kinderen of volwassenen weten niet meer goed waar ze zijn en wat er gebeurd. Hierdoor kunnen kinderen of volwassenen angstig worden.

Koorts
Vaak is er sprake van een lichaamstemperatuur boven de 38,5 graden. Kinderen en volwassenen kunnen zich koud voelen en rillen over hun hele lichaam. Ook kan er sprake zijn van toegenomen zweten.

Snelle hartslag
Een kwikvergiftiging kan zorgen voor een snelle hartslag en het gevoel van hartkloppingen. Ook kan een drukkend gevoel op de borst ontstaan. De bloeddruk kan verhoogd zijn.

Dorst
Een acute kwikvergiftiging zorgt er voor dat kinderen en volwassenen veel dorst krijgen en graag willen drinken.

Buikpijn
Vaak komen buikpijnklachten voor. Kinderen en volwassenen kunnen misselijk zijn en moeten spugen. Deze misselijkheid kan er voor zorgen dat kinderen en volwassenen geen trek hebben in eten. Ook kunnen kinderen en volwassenen last krijgen van diarree. In de ontlasting kunnen soms bloedresten worden gezien.

Huiduitslag
De huid kan rood verkleuren en jeukend aanvoelen wanneer de huid in aanraking komt met kwik. De handen en voeten kunnen gezwollen worden. Na enige tijd gaat de huid van de handen vervellen. Ook kan een eczeemachtige afwijking van de huid ontstaan.

Problemen met slapen
Een acute kwikvergiftiging kan zorgen voor problemen met slapen. Kinderen kunnen moeite hebben met het in slaap vallen. Vaak slapen kinderen licht en worden ze gemakkelijk wakker van geluiden in de omgeving. Na het wakker worden, kunnen kinderen moeite hebben om weer in slaap te vallen.

-Chronische klachten-

Trillen
Chronische kwikvergiftiging kan zorgen voor trillen van de handen, vooral wanneer de handen iets vast willen pakken. Ook trillen van het hoofd kan het gevolg zijn van een chronische kwikvergiftiging.

Problemen met het evenwicht
Ook kunnen problemen met het evenwicht ontstaan. Kinderen en volwassenen vallen sneller. Om dit te voorkomen zetten kinderen en volwassenen hun voeten verder uit elkaar. De problemen met het evenwicht worden ataxie genoemd.

Tintelingen
Als gevolg van een chronische kwikvergiftiging kunnen tintelingen in de armen en benen ontstaan. Vaak zitten deze tintelingen in de voeten, onderbenen en in de handen. Soms komen ook tintelingen in de mond of in het gezicht voor.

Problemen met zien
Schade aan de hersenen kan zorgen voor problemen met zien. Het gezichtsveld raakt verkleind. Kinderen en volwassenen kunnen wel goed recht uit kijken, maar minder goed vanuit hun ooghoeken kijken. Er kan zogenaamd kokerzien ontstaan.

Veranderd gedrag
Langdurig in aanraking komen met kwik kan zorgen voor gedragsveranderingen. Kinderen en volwassenen kunnen weinig prikkels verdragen en zijn snel geïrriteerd. Kinderen en volwassenen kunnen zich angstig voelen en hier stil en teruggetrokken van worden. Een sombere stemming kan overgaan in een depressie.

Aandacht en concentratie
Een chronische kwikvergiftiging kan er voor zorgen dat kinderen en volwassenen sneller afgeleid zijn en maar kort hun aandacht bij een taak kunnen houden.

Problemen met nadenken en onthouden
Chronische kwikvergiftiging kan zorgen voor problemen met nadenken. Vaak hebben kinderen en volwassenen meer tijd nodig om informatie te verwerken en om een reactie te geven. Het verwerken van twee taken tegelijk kan er voor zorgen dat geen van deze twee taken goed uitgevoerd kan worden. Ook kunnen er problemen zijn met het onthouden van nieuwe informatie of het ophalen van informatie uit het geheugen.

Vermoeidheid
De problemen met het verwerken van informatie en het onthouden kunnen zorgen voor het sneller ontstaan van vermoeidheid. Deze vermoeidheid kan er voor zorgen dat kinderen en volwassenen moeilijk in actie komen en een activiteit gaan ondernemen.

Ontstoken tandvlees
Chronische kwikvergiftiging kan zorgen voor verdikt en ontstoken tandvlees. Vaak krijgt het tandvlees een wat grijzige kleur.  De tanden of kiezen kunnen los in de kaak komen te zitten.

Opgezwollen klieren
Verschillende klieren in het lichaam zoals speekselklieren en lymfeklieren kunnen gezwollen zijn.

Problemen met slapen
Een chronische kwikvergiftiging kan ook zorgen voor het ontstaan van problemen met in slaap vallen, doorslapen of vroeg wakker worden.

Verminderde werking van de nieren
Kwik kan zorgen voor het ontstaan van schade aan de nieren, waardoor de nieren steeds slechter gaan werken. Dit geeft meestal lange tijd geen klachten. Nierfalen kan er voor zorgen dat kinderen zich niet lekker voelen en minder goed groeien. De bloeddruk kan verhoogd raken.

Hoe wordt de diagnose kwikvergiftiging gesteld?

Verhaal en onderzoek
Op grond van het verhaal en de bevindingen bij onderzoek kan een kwikvergiftiging worden vermoed. In geval van het breken van bijvoorbeeld een barometer of thermometer zal vaak aan deze diagnose gedacht worden. Een chronische kwikvergiftiging is moeilijker op te sporen.

Bloedonderzoek
Door middel van bloedonderzoek kan de concentratie kwik in het bloed bepaald worden. Er wordt gesproken van een kwikintoxicatie wanneer de waarde van kwik in het bloed hoger is dan 30-50 microgram/liter. Voor kinderen gelden waarschijnlijk lagere waarden. Een acute kwikvergiftiging zorgt voor toename van het aantal witte bloedcellen in het bloed.
Ook wordt door middel van bloedonderzoek gekeken naar de nierfunctie en de leverfunctie. Bloedgasonderzoek kan informatie geven over de longfunctie.

Urineonderzoek
Chronische kwikvergiftiging kan het beste worden aangetoond door het bepalen van de kwikconcentratie in 24 uurs urine.
Een waarde hoger dan 25 tot 100 microgram per liter is te hoog.
Onderzoek van een portie urine op eiwit en albumine kan informatie geven over het ontstaan van eventuele nierschade als gevolg van een kwikvergiftiging.

MRI van de hersenen
Op een MRI scan van de hersenen kunnen in geval van een ernstige vergiftiging afwijkingen worden gezien aan de kleine hersenen en de grote hersenen vooral de plaatsen waar het gevoel en het zien worden geregeld.

Hoe wordt een kwikvergiftiging behandeld?

Verminderen opname kwik
Het is belangrijk dat het binnen krijgen van kwik zo snel mogelijk verminderd wordt. Bij de aanwezigheid van kwikdampen is het belangrijk naar de frisse lucht toe te gaan en de ruimte waar de kwik zich bevindt goed te laten luchten. Bij kwik die via de mond in het lichaam terecht is gekomen, kan het helpen om medicijnen te geven waardoor de darmen sneller gaan werken, waardoor het kwik via de ontlasting afgevoerd kan worden.

Versnellen afvoer van kwik
Door middel van het medicijn dimercaptopropaansulfonzuur (DMPS) of succimer (DMSA) kan er voor gezorgd worden dat het lichaam sneller het kwik kwijt raakt. Deze medicijnen helpen echter niet om het overmatige kwik sneller uit de hersenen te laten afvoeren. DMPS kan beter niet gegeven worden wanneer er sprake is van een vergiftiging met organische kwik, dan kan beter DMSA worden gegeven.

Ondersteunen lichaamsfuncties
Het is bij een acute kwikvergiftging belangrijk om de functie van de longen, de nieren, de lever, de milt en de hersenen goed in de gaten te houden. Soms moet de functie van een orgaan ondersteund worden met medicijnen of door middel van een infuus met extra vocht. Ook kan het nodig zijn om de ademhaling te ondersteunen door middel van het geven van extra zuurstof of tijdelijke beademing.

Opruimen kwik
De GGD kan adviezen hoe vrijgekomen kwik het beste opgeruimd kan worden. Soms kan een volwassene dit met behulp van de instructies van de GGD doen, soms is het nodig dit door een speciaal bedrijf te laten doen. Het is belangrijk totdat de juiste instructies verkregen zijn de ruimte waarin het vrijgekomen kwik zich bevindt, niet te betreden en deze ruimte goed te laten luchten.

Begeleiding
Een maatschappelijk werkende of een psycholoog kan kinderen en ouders begeleiden hoe om te gaan met de emoties die los komen wanneer een kind te maken heeft met een kwikvergiftging.

Contact met andere ouders
Door middel van een oproep op het forum van deze site kunt u proberen in contact te komen met andere kinderen en hun ouders die ook te maken hebben gehad met een kwikvergiftiging.

Wat betekent het hebben van een kwikvergiftiging voor de toekomst?

Verdwijnen klachten
In de loop van enkele dagen tot maanden kunnen de klachten als gevolg van een kwikvergiftiging geleidelijk aan verdwijnen. Klachten van de organen zoals de longen, nieren of lever zullen vaak sneller verdwijnen dan klachten van de hersenen. De hersenen hebben meer tijd nodig om te herstellen en het overtollige kwik kwijt te raken.

Restklachten
Als gevolg van het doormaken van een kwikvergiftiging kunnen restklachten aanwezig blijven. Klachten die na een jaar of twee-drie nog aanwezig zijn, zijn vaak blijvende klachten. Bij kinderen kan ook na de periode van twee-drie jaar toch nog verbetering van de klachten ontstaan. Vaker voorkomende restklachten als gevolg van een kwikvergiftiging zijn afwijkingen van tandvlees, gebit en slijmvliezen, kortademigheid, trillen van de handen, problemen met aandacht en concentratie, het tempo van nadenken, problemen met het verwerken van veel prikkels, geheugenproblemen, stemmingsproblemen en vermoeidheid.

Overlijden
Een ernstige kwikvergiftiging kan helaas zorgen voor het overlijden van kinderen. Vooral jonge kinderen onder de leeftijd van drie jaar zijn kwetsbaar voor het ontwikkeling van een ernstige kwikvergiftiging.

Kinderen krijgen
Het is niet bekend of het doormaken van een kwikvergiftiging van invloed is op de vruchtbaarheid. Wel zijn enkele vrouwen vervroegd in de overgang gekomen, mogelijk als gevolg van een kwikvergiftiging.
Wanneer een moeder tijdens de zwangerschap een kwikvergiftiging oploopt, dan kan het kind via de baarmoeder ook in aanraking komen met kwik. Dit kan gevolgen hebben voor de ontwikkeling van het nog ongeboren kind.

Hebben broertjes en zusjes een vergrote kans op het krijgen van een kwikvergiftiging?

Dit hangt af van de oorzaak van het ontstaan van de kwikvergiftiging. Wanneer een broertje of zusje in dezelfde ruimte is waar een kwik bevattende meter kapot gaat, dan kan een broertje of zusje ook een kwikvergiftging oplopen.

Wilt u dit document printen dan kunt u hier een pdf-versie downloaden.

Wilt u ook uw verhaal kwijt, dat kan: verhalen kunnen gemaild worden via info@kinderneurologie.eu en zullen daarna zo spoedig mogelijk op de site worden geplaatst. Voor meer informatie zie hier.

Heeft u foto's die bepaalde kenmerken van deze aandoening duidelijk maken en die hier op de website mogen worden geplaatst, dan vernemen wij dit graag.

Links

GGD
(site van GGD Nederland)
Vergiftigingen info
(Site van het Nederlands instituut voor vergiftigingen)

Referenties

1. Mercuric chloride poisoning: symptoms, analysis, therapies, and autoptic findings. A review of the literature. Cappelletti S, Piacentino D, Fineschi V, Frati P, D'Errico S, Aromatario M. Crit Rev Toxicol. 2019;49:329-341
2. Mercury Intoxication as a Rare Cause of Membranous Nephropathy in a Child. Onwuzuligbo O, Hendricks AR, Hassler J, Domanski K, Goto C, Wolf MTF.  Am J Kidney Dis. 2018;72:601-605.
3. Evaluation of mercury exposure level, clinical diagnosis and treatment for mercury intoxication. Ye BJ, Kim BG, Jeon MJ, Kim SY, Kim HC, Jang TW, Chae HJ, Choi WJ, Ha MN, Hong YS. Ann Occup Environ Med. 2016;28:5
4. The role of chelation in the treatment of arsenic and mercury poisoning. Kosnett MJ. J Med Toxicol. 2013;9:347-54
5. Mercury exposure and children's health. Bose-O'Reilly S, McCarty KM, Steckling N, Lettmeier B. Curr Probl Pediatr Adolesc Health Care. 2010;40:186-215

Laatst bijgewerkt: 22-1-2020

Auteur: JH Schieving