Anticonceptie bij mensen met een verstandelijke beperking

Ziektebeelden Symptomen Anticonceptie bij mensen met een verstandelijke beperking

Wat is anticonceptie?

Anticonceptie is een manier van handelen om zwangerschap door geslachtsgemeenschap te voorkomen.

Welke vormen van anticonceptie zijn mogelijk?

Er bestaan verschillende vormen van anticonceptie.

Voorde vrouw of voor de man
Er bestaan methodes die gebruikt kunnen worden door de vrouw en methodes die gebruikt kunnen worden door de man. In Nederland zijn de meeste methodes gemaakt voor gebruik door een vrouw.

Tijdelijk of permanent
Bepaalde methodes werken alleen op moment dat ze gebruikt worden, dit zijn zogenaamde tijdelijke methodes. Wanneer de methode niet meer toegepast wordt kan een man of een vrouw wel weer zorgen dat een zwangerschap ontstaat. Er bestaan ook methodes die definitief zijn, na toepassen van deze methode is er nauwelijks meer kans op het ontstaan van zwangerschap.

Betrouwbaarheid
Niet elke methode is even betrouwbaar. De mate van betrouwbaarheid wordt uitgedrukt in een zogenaamde pearl-index. Dit getal geeft weer hoeveel zwangerschappen er ontstaan wanneer de methode 100 vrouwjaren gebruikt wordt. Hoe lager dit getal, hoe kleiner de kans dat bij goed gebruik van dit anticonceptiemiddel geen zwangerschap zal ontstaan. Er is een verschil tussen de pearl-index in de theorie (perfect use) bij dagelijks gebruik in de praktijk (typically use). In praktijk blijken mensen het anticonceptiemiddel vaak minder goed te gebruiken dan in de theorie.

Methode	Pearl-index in theorie	Pearl-index in praktijk
Combinatiepil	0,5	2-6
Prikpil	0,3	0,3-6,0
Huidpleister	0,6-1	0,7-1,3
Onderhuids staafje	0,05	0,05
Vaginale ring	0,5-1,3	0,7-1,8
Hormoonspiraaltje	0,1	0,2
Koperspiraaltje	0,6	0,6-0,8
Condoom met zaaddodend middel	3	3-14
Vrouwencondoom	5	5-21
Sterilisatie man	0,1	0,15
Sterilisatie vrouw	0,5	0,5-2,6

Bron: Nederlandse Vereniging Obstetrie en Gynaecologie

Wat zijn redenen om anticonceptie te gaan gebruiken?

Er kunnen verschillende redenen zijn om anticonceptie te gaan gebruiken. Ook kan er sprake zijn van een combinatie van verschillende redenen.

1) Er is geen kinderwens, maar er zijn wel seksuele verlangens en/of activiteiten
2) Er zijn seksuele verlangens en/of activiteiten en een eventueel kind loopt een hoog risico op het krijgen van een overerfbare aandoening of een schade tijdens de zwangerschap
3) Er zijn seksuele verlangens en/of activiteiten, maar zwangerschap geeft een hoog risico op ontstaan van medische of psychosociale problemen van de vrouw
4) Er zijn seksuele verlangens en/of activiteiten maar de persoon heeft ontoereikende ouderschapskwaliteiten
5) Er zijn seksuele verlangens en/of activiteiten en de kans op het krijgen of verspreiden van een SOA moet verminderd worden
6) De menstruatie heeft een negatief effect op de kwaliteit van leven
7) Door de verstandelijke beperking is de persoon kwetsbaar om zwanger te worden of zwangerschap te veroorzaken als gevolg van misbruik van anderen met seksuele verlangens en/of activiteiten

De reden waarom anticonceptie nodig is, kan van invloed zijn op de beste keuze voor de vorm van anticonceptie.
Het is belangrijk voor ouders om hier tijdig met hun zoon of dochter met een verstandelijke beperking over te praten. Veel ouders vinden dit een lastig thema. Het gebruik van boeken over dit thema speciaal geschreven voor jongeren met een verstandelijke beperking kan hierbij helpen. Ook besteden scholen voor voortgezet speciaal onderwijs vaak aandacht aan het thema seksuele vorming. Op deze manier kunnen ouders tips opdoen en ervaringen uitwisselen.

Welke methode van anticonceptie is geschikt voor een persoon met een verstandelijke beperking?

Het is voor mensen met een verstandelijke beperking vaak moeilijk om te bepalen welke vorm van anticonceptie voor hen het meest geschikt is. Vaak hebben zij daarbij hulp van een andere volwassene nodig.
Verschillende factoren bepalen welk middel het meest geschikt is als anticonceptie, zoals het gebruik van andere medicijnen (bijvoorbeeld medicijnen ter voorkoming van epilepsieaanvallen), de vraag of het middel ook nog een andere werking moet hebben dan alleen anticonceptie (bijvoorbeeld regulatie van de menstruatie of het voorkomen van een SOA), hoe groot de kans is dat er zwangerschap zal ontstaan, hoe vaak de vorm van anticonceptie moet worden toegepast, de bijwerkingen van het middel en wat het effect is van vergeten van toepassen van de anticonceptie.
Per persoon zal gekeken moeten worden welke methode het meest geschikt is. Goede voorlichting aangepast op het niveau van de persoon met een verstandelijke beperking is hierbij belangrijk. Gedwongen anticonceptie wordt in principe niet toegepast in Nederland, uitzonderingen hierop zijn bepaalde situaties met verhoogd risico voor de persoon en het ongeboren kind in geval van wilsonbekwaamheid.

Op welke manier kan het beste bepaald worden welke methode van anticonceptie het meest geschikt is?

Het is belangrijk om in een gesprek met de persoon met een verstandelijke beperking na te gaan welke manier van anticonceptie het beste bij deze persoon past. Er bestaat speciaal keuzemateriaal wat geschreven is voor mensen met een verstandelijke beperking. Dit materiaal kan verkregen worden bij stichting MEE of via ZMLK-scholen.
Het is belangrijk te kiezen voor de methode die past bij de wensen en die zo min mogelijk belastend is.
Sterilisatie wordt in principe niet toegepast bij jongeren onder de leeftijd van 18 jaar. Boven de leeftijd van 18 jaar wordt hier alleen voor gekozen wanneer de andere vormen van anticonceptie niet effectief of niet toepasbaar zijn of wanneer de persoon hier zelf zonder druk en weloverwogen voor kiest.

Voor- en nadelen van verschillende anticonceptiemethoden in Nederland

Methode	Mogelijke voordelen	Mogelijke nadelen
Combinatiepil	betrouwbare methode tijdelijke methode tabletvorm regulatie van de menstruatie vermindering van menstruatieklachten mogelijkheid menstruatie uit te stellen	slikken van een pil noodzakelijk dagelijks denken aan innemen medicatie verminderd betrouwbaar bij braken of diarree bijwerkingen van gebruik hormonen interactie met bepaalde anti-epileptica geen bescherming tegen SOA verhoogd risico op trombose
Prikpil	betrouwbare methode tijdelijke methode regulatie van de menstruatie menstruatie blijft lange tijd weg een keer per 3 maanden nodig	injectie noodzakelijk doorbraakbloedingen geen bescherming tegen SOA verminderd betrouwbaar bij gebruik bepaalde anti-epileptica verhoogde kans op osteoporose
Huidpleister	eenvoudig op de huid te plakken betrouwbare methode tijdelijke methode regulatie van de menstruatie menstruatie uitstellen een keer per week opplakken nodig	verminderd betrouwbaar geen bescherming tegen SOA verminderd betrouwbaar bij gebruik bepaalde anti-epileptica lastiger bij vrouwen die veel zweten vrouw moet de pleister op de huis laten zitten en deze niet verwijderen verhoogde kans op trombose
Onderhuids staafje	betrouwbare methode tijdelijke methode regulatie van de menstruatie menstruatie kan verdwijnen werkingsduur 3 jaar betrouwbaar bij braken of diarree	kleine operatie nodig voor plaatsen geen mogelijkheid uitstellen menstruatie menstruatie kan onregelmatig worden bijwerkingen van het gebruik van hormonen geen bescherming tegen SOA
Vaginale ring	tijdelijke methode redelijk betrouwbaar regulatie van de menstruatie werkingsduur 3 weken mogelijkheid menstruatie uit te stellen betrouwbaar bij braken of diarree	fysieke handigheid nodig voor plaatsen bijwerkingen van het gebruik van hormonen geen bescherming tegen SOA denken aan het wisselen van de vaginale ring verhoogde kans op trombose
Hormoonspiraaltje	betrouwbare methode tijdelijke methode regulatie van de menstruatie menstruatie kan lange tijd wegblijven werkingsduur 5 jjaar	kleine operatie nodig voor plaatsen geen bescherming tegen SOA risico op onvoorspelbare doorbraakbloedingen
Koperspiraaltje	betrouwbare methode tijdelijke methode regulatie van de menstruatie werkingsduur 5-10 jaar bevat geen hormonen	kleine operatie nodig voor plaatsen geen bescherming tegen SOA risico op onvoorspelbare doorbraakbloedingen
Condoom met zaaddodend middel	betrouwbare methode tijdelijke methode man heeft de controle bescherming tegen SOA	fysieke handigheid nodig voor plaatsen verminderd betrouwbaar bij onjuist gebruik
Vrouwencondoom	tijdelijke methode vrouw heeft controle beschermd tegen SOA	verminderd betrouwbaar, zeker bij onjuist gebruik
Sterilisatie man	permanente methode eenmalige ingreep	permanente methode operatie nodig beschermd niet tegen SOA
Sterilisatie vrouw	permanente methode eenmalige ingreep	permanente methode operatie nodig geen bescherming tegen SOA geen effect op menstruatie

Anti-epileptica die van invloed zijn op de werking van anticonceptie zijn: carbamazepine, oxcarbazepine, topiramaat, fenytoïne, fenobarbital en primidon.

Vanaf welke leeftijd kan anticonceptie worden gebruikt?

In principe kan een meisje/vrouw vanaf de eerste menstruatie gebruik maken van anticonceptie. Meestal zal er voor gekozen worden om eerst de cyclus op gang te laten komen en daarna indien gewenst te starten met anticonceptie. Spiraaltjes kunnen tegenwoordig ook geplaatst worden wanneer een vrouw nog geen kinderen heeft gehad.
Sterilisatie wordt in Nederland niet voor de leeftijd van 18 jaar toegepast.

Onder welke voorwaarden kan een wilsonbekwame volwassene sterilisatie als anticonceptie krijgen?

Het is belangrijk dat de wilsonbekwame volwassene in voor hem of haar begrijpelijke taal voorlichting heeft gekregen over sterilisatie. De wettelijk vertegenwoordiger en behandelaar moeten het samen eens zijn dat de sterilisatie de beste en meest wenselijke oplossing is na afweging van alle mogelijke vormen van anticonceptie. De wilsonbekwame volwassene wordt zo veel als kan hierin betrokken. De behandelaar moet een schriftelijke verklaring hebben van de wilsonbekwaamheid. Wanneer de wilsonbekwame volwassene tekenen van verzet toont tegen de sterilisatie, kan de sterilisatie geen doorgang vinden.

Hoe kan bekeken worden of een persoon met een verstandelijke beperking geschikt is voor het ouderschap?

Dit is een hele lastige vraag, waar tegenwoordig steeds meer aandacht voor is. Er spelen hier zowel belangen van de ouder (zelfbeschikkingsrecht, recht op gelijkwaardig burgerschap) als belangen van een eventueel nog ongeboren kind (ouderschapskwaliteiten, overdraagbaarheid van aandoeningen) Het moeilijk is vaak dat een verstandelijke beperking kan maken dat een volwassene met een beperking de te maken keuzes niet goed kan overzien. Het beleid is er tegenwoordig op gericht om de volwassene met een verstandelijke beperking te ondersteunen bij het maken van keuzes die bij hem of haar passen. AVG-artsen hebben veel ervaring met het ondersteunen van volwassenen met een verstandelijke beperking en hun familie in het maken van deze keuzes. Ook bestaan er mogelijkheden om in samenwerking met meerdere hulpverleners via een multidisciplinair overleg te bepalen of wensouders die niet wilsbekwaam zijn, beschikken over voldoende ouderschapskwaliteiten.

Wilt u dit document printen dan kunt u hier een pdf-versie downloaden.

Links

NVAVG
(Nederlandse vereniging voor AVG-artsen)
NVU
(Nederlandse vereniging van urologen)
NVOG
(Nederlandse vereniging voor obstetrie en gynaecologie)

Referenties

Contraception in adolescents with intellectual disability. Nunes FRP, Neves FAD, Geraldes FDPB, Águas Lopes MFR. Eur J Contracept Reprod Health Care. 2017;22:401-406
Contraception for adolescents with disabilities: taking control of periods, cycles and conditions. Dickson J, Thwaites A, Bacon L. BMJ Sex Reprod Health. 2018;44:7-13
Sterilization of those with intellectual disability: Evolution from non-consensual interventions to strict safeguards. Rowlands S, Amy JJ. J Intellect Disabil. 2019;23:233-249
Role of family caregivers regarding sexual and reproductive health for women and girls with intellectual disability: A scoping review. Powell RM, Parish SL, Mitra M, Rosenthal E. J Intellect Disabil Res. 2020;64:131-157

Auteur: Jolanda Schieving

Laatst bijgewerkt: 3 april 2022 voorheen: 27 februari 2020

Wilt u dit document printen dan kunt u hier een pdf-versie downloaden.

Wilt u ook uw verhaal kwijt, dat kan: verhalen kunnen gemaild worden via info@kinderneurologie.eu en zullen daarna zo spoedig mogelijk op de site worden geplaatst. Voor meer informatie zie hier.

Heeft u nog waardevolle aanvullingen, dan vernemen we dit graag.