Spierkramp

Wat is spierkramp?

Spierkramp is een plotselinge onbedoelde pijnlijke aanhoudende samentrekking en verkorting van een spier.

Hoe wordt spierkramp ook wel genoemd?

Het woord kramp geeft aan dat de spier samentrekt en dat deze samentrekking een tijdje blijft bestaan.

Hoe vaak komt spierkramp voor?

Spierkramp komt best vaak voor. Het komt vaker voor bij volwassenen dan bij kinderen.
Hoe vaak het precies voorkomt is niet goed bekend. Omdat spierkramp vaak voorkomt, zullen de meeste mensen hiervoor niet de hulp van een dokter zoeken. Geschat wordt dat één op de vijftig mensen een keer of vaker per week last heeft van spierkramp.

Bij wie komt spierkramp voor?

Spierkramp komt vaker voor bij volwassenen dan bij kinderen. Vrouwen hebben er vaker last van dan mannen.

Wat is de oorzaak van spierkramp?

Overbelasting van de spier
Spierkramp ontstaat vaak nadat de spieren een tijd overbelast zijn geweest bijvoorbeeld door lang staan, langdurige inspanning of zwaar werk.
Ook inspanning in een hete omgeving kan zorgen voor het ontstaan van spierkramp.

Tekort aan natrium, calcium of magnesium
Spierkramp kan gemakkelijker ontstaan wanneer er een tekort is aan de mineralen natrium, calcium en/of magnesium in het lichaam. Dit probleem kan ontstaan wanneer de nieren niet goed werken of wanneer mensen te weinig vocht gedronken hebben op een dag. Ook kan veel zweten of braken zorgen voor vochtverlies en daarmee voor het ontstaan van een tekort aan natrium. Soms wordt de oorzaak van het te kort veroorzaakt door het syndroom van Gitelman.

Tekort aan vitamines
Een tekort aan vitamine B en vitamine D kan ook zorgen voor het ontstaan van spierkrampen.

Cafeïne
Het drinken van grote hoeveelheden cafeïne houdende dranken zoals koffie kan ook zorgen voor het ontstaan van spierkrampen.

Alcohol en drugs
Ook kan het gebruik van alcohol en drugs (amfetamine, cocaine en heroine) zorgen voor het ontstaan van spierkrampen.

Koude spieren
Spieren die koud worden raken gemakkelijker in spierkramp dan spieren die warm zijn.

Problemen met de bloedvaten
Bij volwassenen kan onvoldoende afvoer van bloed vanwege een minder goede werking van aderen in het been ook zorgen voor het ontstaan van spierkrampen. Dit wordt chronische veneuze insufficientie genoemd.

Zwangerschap
Zwangerschap zorgt er voor dat spierkrampen gemakkelijker kunnen ontstaan.

Hormonen
Spierkrampen kunnen het gevolg zijn van een te traag of een te snel werkende schildklier of bijschildklier. Soms kan een bijnierschorsinsufficiëntie ook zorgen voor het ontstaan van spierkrampen. Kinderen en volwassenen met suikerziekte door een tekort aan insuline krijgen ook gemakkelijker last van spierkrampen.

Gestoorde werking nier of lever
Een verstoorde werking van de nier of lever kan ook zorgen voor het ontstaan van spierkrampen.

Medicijnen
Spierkrampen kunnen het gevolg zijn van het gebruik van medicijnen zoals plastabletten en bloeddrukverlagers (zogenaamde calciumantagonisten), antiaritmica, cholesterolverlagders (statines, clofibraat) antibiotica (penicilline, ciclosporine), astma medicatie (salbutamol), prednison, morfine, lithium, retrovirale medicijnen, chemotherpie medicijnen, cimetidine en vitamine B3 (nictoinezuur).

Zeldzame oorzaken
Spierkramp is in zeldzame gevallen het gevolg van een aandoening van de zenuwen of van de spieren. De kans hierop is groter wanneer een kind of een volwassene last heeft van spierkramp in een andere spier dan de kuitspier of de kleine spieren in de voet of wanneer de spierkramp vaak overdag na lichte inspanning voorkomt. Vaak hebben kinderen en volwassenen naast spierkramp ook last van spierzwakte bij deze aandoeningen. Aandoeningen die spierkrampen kunnen veroorzaken zijn: polyneuropathie (HMSN), doorgemaakt Guillain-Barre syndroom, spierdystrofie (ook bij moeders van een zoon met de ziekte van Duchenne), fibre type disproportion myopathie, rippling muscle syndrome, ziekte van Mc Ardle, ziekte van Brody, mitochondriele myopathie, Isaac syndroom, HANAC, benigne spierkramp-fasciculatie syndroom, autosomaal dominante spierkramp ziekte, spinale spieratrofie (SMA) en bij volwassenen ook ALS en poliomyelitis.

Wat zijn de symptomen van spierkramp?

Plotselinge verkorting en verharding
Spierkramp ontstaat plotseling. De spier trekt samen en wordt hard. Dit is ook voelbaar wanneer op de spier wordt gedrukt. Doordat de spier verkort, kan een lichaamsdeel bijvoorbeeld de voet in een vreemde stand gaan staan.
Spierkramp komt het vaakst voor in de kuit en in de voeten. De spierkramp houdt vaak enkele seconden tot minuten aan en verdwijnt dan.

Pijn
Het samentrekken van de spier geeft een scherpe vervelende pijn. Deze pijn wordt minder wanneer de spier weer ontspant na enkele seconden. Vaak blijft dan nog een zeurende pijn in de spier over die enkele uren tot enkele dagen kan aanhouden.

Slaap
Spierkramp komt vaker voor tijdens de nacht in de slaap dan overdag. Kinderen en volwassenen kunnen wakker worden door deze spierkramp. Ook komt spierkramp vaker voor in rust dan tijdens inspanning.

Hoe wordt de diagnose spierkramp gesteld?

Verhaal en onderzoek
Op grond van het verhaal van een spier die plotseling samentrekt en pijnlijk is, kan de diagnose spierkramp worden gesteld. Vooral bij spierkramp die in de kuit of in de voet voorkomt, zal het niet nodig zijn om nader onderzoek in te zetten.
Spierkrampen in de nacht worden soms verward met restless legs of periodic leg movement disorder, waarbij er ook sprake is van pijn in de spieren, maar niet van kramp.

Bloedonderzoek
Wanneer een kind of een volwassene heel vaak last heeft van spierkramp of wanneer spierkramp op andere plaatsen dan in de kuiten of in de voeten voorkomt, kan dit reden zijn om bloedonderzoek te verrichten. In het bloed wordt gekeken of er sprake is van een tekort aan natrium, calcium of aan magnesium, naar het functioneren van de nieren (Kreat) en de lever (ALAT), de glucose waarde, de waarde van vitamine B en D of het spierenzym CK in het bloed verhoogd is of er sprake is van een vertraagd werkende schildklier. Eventueel kan gekeken worden of er aanwijzingen zijn dat een vrouw zwanger is zonder dat zij dit weet.

EMG
Wanneer er aanwijzingen zijn dat er sprake is van een aandoening van de zenuwen in de armen of in de benen, een polyneuropathie, dan kan het doormeten van de zenuwen door middel van een EMG helpen om deze aandoening op het spoor te komen. Een EMG kan ook behulpzaam zijn bij het opsporen van een voorhoornziekte zoals ALS of SMA die in zeldzame gevallen bij volwassenen de oorzaak kan zijn van spierkrampen in de spieren. Ook kan het EMG aantonen of er mogelijk sprake is van myotonie in plaats van een spierkramp.
In het EMG worden bij mensen met spierkramp repetatief vuren van de motorunitactiepotentiaal (MUAP) gezien met een frequentie tot wel 150 seconden. Dit is het best zichtbaar tijdens het optreden van de spierkramp zelf, maar kan ook tussen de aanvallen van spierkramp zelf in worden gezien.

DNA onderzoek
Wanneer er aanwijzingen voor een onderliggende spierziekte kan gericht DNA onderzoek naar deze spierziektes in gezet worden.

Hoe wordt spierkramp behandeld?

Wegnemen onderliggende oorzaak
Wanneer het mogelijk is, is het belangrijk om de onderliggende oorzaak weg te halen. Bijvoorbeeld door samen met de behandelend dokter te kijken of het medicijn wat spierkramp veroorzaakt nog nodig is of vervangen kan worden door een ander medicijn, een tekort aan nartrium, calcium, magnesiusm, vit B of vit D of hormonen aan te vullen. In geval van overmatig gebruik van caffeine, sigaretten of alcohol helpt om dit gebruik te staken.

Rekken verkrampte spier
Spierkramp kan verminderen door de verkrampte spier uit te rekken of te masseren. Ook kan het helpen om een tegengestelde beweging aan de krampbeweging te maken.

Warmte
Warmte, bijvoorbeeld in de vorm van een kruik met warm water of een hotpack uit de magnetron, kan ook helpen om de spier die verkrampt is weer te laten ontspannen.

Rekken van de spier
Spierkramp kan vaak verminderd worden door de spier die verkrampt is te rekken. Bij spierkramp in de kuit of in de voet helpt het om de voet rustig in de richting van de neus te bewegen. Hierdoor wordt de spier gerekt en verdwijnt de kramp meestal. Zacht masseren van de spier kan ook helpen.

Regelmatig bewegen
Het regelmatig bewegen van spieren die gemakkelijk verkrampen helpt ook om spierkramp te voorkomen. Voor kinderen en volwassenen die gemakkelijk last hebben van spierkramp in de kuiten of voeten kan het goed zijn om elke dag minstens 30 minuten te wandelen.

Overbelasting voorkomen
Spierkramp is vaak het gevolg van overbelasting van de spier. Soms is dat eenmalig, maar wanneer spierkramp regelmatig voorkomt is het goed te kijken op welke manier overbelasting van de spieren ontstaat. Lopen op verkeerde schoenen of op hakken kan reden zijn om spierkramp te krijgen en het kan lonen om te kijken naar andere schoenen of steunzolen om spierkramp in de kuiten of voeten te voorkomen.

Warm houden
Koude spieren verkrampen gemakkelijker dan warme. Daarom kan het helpen om warme kleding te dragen om te veel afkoelen van de spieren te voorkomen. Ook warming-up van spieren voor sporten helpt om spierkramp tijdens inspanning te voorkomen. Net als een cooling-down na afloop van het sporten. Een kruik in bed in de winter kan helpen om spierkramp in de kuiten te voorkomen, net als het dragen van zachte sokken aan de benen.

Kussen onder het bed
Een kussen onder het voeteinde van het bed of het omhoog zetten van het voeteinde van het bed kan helpen om in de nacht minder last te hebben van spierkramp.

Voldoende drinken
Onvoldoende vocht in het lichaam kan een reden zijn waarom spierkramp ontstaat. Voldoende vocht drinken, meer dan 1,5 liter per dag, kan helpen om spierkramp te voorkomen.

Calcium of magnesium
Wanneer een tekort aan calcium of magnesium de oorzaak is voor het ontstaan van spierkramp, kan het helpen om dagelijks meer producten met daarin calcium (zoals melkproducten, groente) en/of magnesium (pinda’s, noten, soja, cacao) te gebruiken. Het is ook mogelijk calcium of magnesium in tabletvorm te gebruiken. Behandeling met magnesium zonder dat er sprake is van een tekort aan magnesium heeft geen effect op het verminderen van spierkrampen.

Vitamine B-complex
Bij een deel van de volwassenen verdwijnen de spierkrampen door gebruik van vitamine B-complex 1 dd 50 mg zonder dat er bij hen sprake was van een tekort aan vitamine B in het bloed. Wanneer na twee weken gebruik van vitamine B complex geen verbetering merkbaar is, heeft behandeling met vitamine B complex geen zin en moet het gestaakt worden. Wanneer het wel effect heeft, wordt geadviseerd dit enkele maanden te gebruiken.

Medicijnen
Soms worden medicijnen voorgeschreven die spierkrampen kunnen verminderen. Vaak valt het effect van het gebruik van medicijnen echter tegen. Medicijnen die wel gebruikt worden zijn carbamazepine, gabapentine, amitryptiline, riboflavine, vitamine E, theofyline, diltiazem, clonazepam, baclofen of dantroleen. Per persoon moet gekeken worden of de voordelen van het gebruik van medicijnen opweegt tegen de nadelen van het gebruik van medicijnen.
Bij volwassenen is het medicijn diltiazem eerste keus middel. Het medicijn hydrokinine heeft ook een goed effect op het voorkomen van spierkrampen bij volwassenen, maar ook een verhoogd risico op bijwerkingen waardoor het in de praktijk bijna niet meer gebruikt wordt.
De meeste onderzoeken naar het effect van deze medicijnen zijn gedaan bij volwassenen, niet bij kinderen. Het is daarom niet bekend of bij kinderen dezelfde medicijnen effect hebben als bij volwassenen.
Bij volwassenen met spierkrampen als gevolg van de aandoening myotone dystrofie blijkt mexiletine een goed effect te hebben.

Contact met andere ouders
Door het plaats van een oproep op het forum van deze site kunt u proberen in contact te komen met andere kinderen en hun ouders die last hebben van spierkrampen.

Wat betekent het hebben van spierkrampen voor de toekomst?

Blijvende gevoeligheid
Kinderen en volwassenen die last hebben van spierkramp, blijven vaak gevoelig voor het krijgen van spierkramp. Door voldoende te drinken, het dragen van goede schoenen en het warm houden van de spieren kan vaak voorkomen worden dat spierkramp te vaak voorkomt.

Verdwijnen
Het kan ook zijn dat de spierkramp weer helemaal verdwijnt en dat het kind of de volwassene hier geen last meer van heeft.

Levensverwachting
Kinderen en volwassenen met spierkramp hebben een normale levensverwachting. Alleen wanneer er sprake is van een onderliggende aandoening, wat zelden het geval is, kan bij bepaalde aandoeningen sprake zijn van een verkorte levensverwachting.

Hebben broertjes en zusjes een vergrote kans om spierkramp te krijgen?

Vaak blijken mensen in een gezin gevoeliger te zijn voor het krijgen van spierkramp dan in het andere gezin. Zelfs als er niet sprake is van een onderliggende aandoening. Waarschijnlijk speelt erfelijke aanleg een rol, maar is niet bekend wat deze aanleg dan precies veroorzaakt. Broertjes en zusjes hebben dus een licht verhoogde kans om zelf ook last te krijgen van spierkrampen. Wanneer er sprake is van een onderliggende ziekte, dan bepaalt de erfelijkheid van de onderliggende ziekte of broertjes en zusjes een duidelijk verhoogde kans hebben om ook deze erfelijke ziekte te krijgen.

Wilt u ook uw verhaal kwijt, dat kan: verhalen kunnen gemaild worden via info@kinderneurologie.eu en zullen daarna zo spoedig mogelijk op de site worden geplaatst. Voor meer informatie zie hier.

Heeft u foto's die bepaalde kenmerken van deze aandoening duidelijk maken en die hier op de website mogen worden geplaatst, dan vernemen wij dit graag.

Referenties

1. Leg cramps in children.Leung AK, Wong BE, Cho HY, Chan PY. Clin Pediatr (Phila). 1997;36:69-73
2. Interventions for leg cramps in pregnancy. Zhou K, West HM, Zhang J, Xu L, Li W. Cochrane Database Syst Rev. 2015
3. Quinine for muscle cramps. El-Tawil S, Al Musa T, Valli H, Lunn MP, Brassington R, El-Tawil T, Weber M. Cochrane Database Syst Rev. 2015
4. Magnesium for skeletal muscle cramps. Garrison SR, Allan GM, Sekhon RK, Musini VM, Khan KM. Cochrane Database Syst Rev. 2012
5. Non-drug therapies for lower limb muscle cramps. Blyton F, Chuter V, Walter KE, Burns J. Cochrane Database Syst Rev. 2012
6. Muscle cramps: A comparison of the two-leading hypothesis. Giuriato G, Pedrinolla A, Schena F, Venturelli M. J Electromyogr Kinesiol. 2018;41:89-95
7. Muscular cramp: causes and management. Swash M, Czesnik D, de Carvalho M. Eur J Neurol. 2019;26:214-221.
8. H-reflex and M-wave responses after voluntary and electrically evoked muscle cramping. Harmsen JF, Latella C, Mesquita R, Fasse A, Schumann M, Behringer M, Taylor J, Nosaka K. Eur J Appl Physiol. 2021;121:659-672

Laatst bijgewerkt: 21 september 2021 voorheen: 12 juni 2019 voorheen: 27 april 2016

Auteur: JH Schieving