Listeriose

Wat is Listeriose?

Listeriose is een infectieziekte die veroorzaakt wordt door een bepaald type bacterie die Listeria monocytogenes wordt genoemd.

Hoe wordt Listeriose ook wel genoemd?

Listeriose is genoemd naar de bacterie Listeria die deze ziekte veroorzaakt. Deze bacterie is weer vernoemd naar een arts die Lister werd genoemd.

Hoe vaak komt Listeriose voor?

Listeriose is een zeldzaam voorkomende ziekte. Geschat wordt dat deze aandoening bij één op de 200.000 mensen in Nederland voorkomt. Mogelijk is dat een onderschatting, omdat lang niet altijd herkend zal worden dat er sprake is van Listeriose.

Bij wie komt Listeriose voor?

Listeriose kan op elke leeftijd voorkomen. De ziekte wordt het meest gezien bij volwassen mannen die ouder zijn dan 65 jaar en bij jonge kinderen tussen de 0 en 4 jaar.
Zowel meisjes/vrouwen als jongens/mannen kunnen deze ziekte krijgen.

Wat is de oorzaak van het ontstaan van Listeriose?

Besmetting met de Listeria bacterie
Listeriose ontstaat doordat een kind of een volwassene in contact komt met de Listeria bacterie. De Listeria bacterie is een zogenaamde gram positieve staaf bacterie.

Besmette voeding
Meestal krijgen kinderen of volwassenen deze bacterie binnen door het eten van voedsel waar de bacterie in terecht gekomen is. Vaak komt deze bacterie in het voedsel terecht via besmette apparatuur in voedselbewerkingsbedrijven. De bacterie maakt namelijk een biofilm in deze apparatuur die alleen door middel van grondig schoonmaken van alle onderdelen van de apparatuur te verwijderen is.
Deze bacterie kan zich ook in de koelkast bij lagere temperaturen vermenigvuldigen, wat andere bacterie meestal niet kunnen. Besmetting kan dus ook ontstaan via producten die al langere tijd in de koelkast of koeling bewaard zijn voordat ze gegeten worden. Besmetting wordt het vaakst opgelopen door het eten van vleeswaren (o.a. worsten), gerookte vis, gerookte mosselen, kant- en klare salades en producten die van rauwe melk zijn gemaakt. De kans op besmetting wordt groter wanneer deze producten al langere tijd in de koeling hebben gelegen voordat ze worden gegeten.

Werken in de grond
Ook kan de bacterie opgelopen worden door werken zonder handschoenen in grond waar dieren die besmet zijn met de Listeria bacterie in geplast of gepoept hebben. Zowel huisdieren als grotere dieren kunnen de Listeria bacterie bij zich dragen. Via wondjes op de huid of door het aanraken van de neus, mond of ogen kan de bacterie dan via de besmette aarde in het lichaam terecht komen.

Contact met dieren
Zelden ontstaat de besmetting doordat kinderen of volwassenen in contact komen met dieren die besmet zijn met deze bacterie. Door aanraken van ontlasting, plas of vruchtwater van dieren kan de bacterie bij een kind of een volwassene terecht komen.

Besmetting van mens tot mens
Er vindt zeer zelden besmetting van een mens naar een ander mensen plaats, behalve tijdens de zwangerschap. Besmetting van de moeder kan zorgen voor besmetting van het nog ongeboren kind. Besmetting van mens tot mens zou kunnen plaats vinden wanneer diarree van een besmet persoon in de ogen, neus of mond van een ander mensen terecht komt. Goed toilet hygiëne kan dit voorkomen.

Darmen
De bacterie vermenigvuldigt zich eerst in de darmen. De bacterie kan in de darmen een ontsteking veroorzaken waardoor darmklachten ontstaan zoals bijvoorbeeld diarree.
Bij 5% van de mensen blijft deze bacterie vervolgens in de darmen leven zonder dat deze klachten blijft geven.

Van darmen naar het bloed
Via de darmen komt de bacterie in het bloed terecht. Daar kan de bacterie zich vermenigvuldigen.

Hersenen
De bacterie kan via het bloed in de hersenvliezen of in nog ernstigere gevallen de hersenen zelf terecht komen en daar een hersenvliesontsteking of hersenontsteking veroorzaken.

Andere organen
Ook kan de bacterie via het bloed in andere organen terecht komen zoals de longen, het hart, de lever of de botten.

Kwetsbare groepen
Pasgeboren baby’s, nog ongeboren baby’s, zwangeren, ouderen en mensen met een verminderde afweer zijn extra gevoelig om een ernstige vorm van Listeriose te krijgen.

Van moeder naar kind
Wanneer een zwangere besmet raakt met de bacterie, dan kan de bacterie via de moederkoek en de navelstreng bij het kind terecht komen en daar het kind besmetten. Vooral in de tweede helft van de zwangerschap is de kans het grootst dat de nog ongeboren baby op deze manier besmet raakt. Een besmetting kan zorgen dat de baby eerder dan de uitgerekende datum wordt geboren (prematuur), maar ook zorgen dat de nog ongeboren baby komt te overlijden als gevolg van een besmetting met de Listeria bacterie.
Ook kan besmetting na de geboorte nog ontstaan, wanneer het kind in aanraking komt met urine, vruchtwater of afscheiding van een moeder die besmet is met de Listeria bacterie.

Najaar
De meeste besmetting met Listeria komen voor in de late zomer en de vroege herfst.

Wat zijn de symptomen van Listeriose?

Variatie
De hoeveelheid en de ernst van de klachten kan erg variëren van mens tot mens. De meeste mensen hebben weinig klachten. Baby’s, zwangeren en mensen met een verminderde afweer hebben een vergrote kans en meer en ernstigere klachten te krijgen.

Klachtenvrije periode
Kinderen en volwassenen krijgen niet meteen klachten nadat ze de Listeria bacterie binnen hebben gekregen. Er bestaat een zogenaamde klachtenvrije periode, ook wel incubatietijd genoemd. Darmklachten ontstaan vaak in de eerste 24 uur na contact met de bacterie. Hersenvliesontsteking gemiddeld na meer dan een week na contact met deze bacterie.

Griepachtig beeld
De meeste mensen krijgen een griepachtig beeld als gevolg van besmetting met de Listeria bacterie. Kinderen en volwassenen hebben last van hoge koorts (39 graden), koude rillingen, spierpijn, misselijkheid en voelen zich slap en moe. Dit griepachtig beeld verloopt niet anders dan een griepachtig beeld veroorzaakt door bijvoorbeeld een virusinfectie.

Diarree
Een deel van de kinderen en volwassenen krijgt een “buikgriep” met diarree, buikkrampen misselijkheid en braken.

Hersenvliesontsteking
Een klein deel van de mensen krijgt hersenvliesontsteking als gevolg van besmetting met de Listeria bacterie. Vaak ontstaat dit pas enkele dagen na besmetting met de bacterie (gemiddeld na 9 dagen) Zij hebben last van hevige hoofdpijn, misselijkheid, braken en overgevoeligheid voor licht en geluid. Vaak is er sprake van nekstijfheid, kinderen en volwassenen kunnen de kin niet meer goed richting het borstbeen bewegen.
Een ander woord voor hersenvliesontsteking is een meningitis. Een hersenvliesontsteking kan het ontstaan van een waterhoofd veroorzaken.

Hersenontsteking
De bacterie kan ook zorgen dat er een ontsteking van de hersenen zelf ontstaat. Dit wordt een encefalitis genoemd. Kinderen en volwassenen met een hersenontsteking hebben last van verwardheid. Ook kunnen bepaalde lichaamsfuncties uitvallen, er kan bijvoorbeeld sprake is zijn van een verlamming van een arm en/of been, balansproblemen, een gevoelsverandering of problemen met praten of zien. Door de hersenontsteking kunnen epilepsieaanvallen ontstaan. In ernstige gevallen kan door de hersenontsteking een coma ontstaan.
Als gevolg van de hersenontsteking kan een abces in de hersenen ontstaan, een holte gevuld met pus. Zelden kan in de ontstoken hersenen een bloeding ontstaan.

Longontsteking
Wanneer de bacterie in de longen terecht komt, kan een longontsteking ontstaan. Kinderen en volwassenen hebben dan last van hoesten en pijn bij de ademhaling.

Ontsteking hartzakje
Zelden gaat de bacterie naar het hartzakje of naar de hartspier toe en veroorzaakt daar een ontsteking. Dit wordt een pericarditis of endocarditis genoemd. Ook dit geeft klachten van kortademigheid en pijn op de borst.

Buikvliesontsteking
Ook zelden raakt het buikvlies ontstoken. Dit zorgt voor ernstige buikpijnklachten waarbij kinderen en volwassen het liefst alleen stil willen liggen. Bij aanraken voelt de buik zogenaamd plankhard aan. Een buikvliesontsteking wordt ook wel een peritonitis genoemd.

Leverontsteking
Bij een heel klein deel van de mensen raakt de lever ontstoken. Dit wordt hepatitis genoemd. De bovenbuik kan er bol uit zien. Omdat de lever zijn werk niet goed doet, kunnen kinderen en volwassenen een gele huidkleur krijgen.

Huidafwijkingen
Door direct contact met de bacterie kan een ontsteking van de huid ontstaan. Op de huid zijn dan meerdere rode bultjes of blaasjes te zien waar pus in kan zitten. Huidafwijkingen worden vaker gezien wanneer de huid direct in contact is gekomen met bijvoorbeeld ontlasting van een dier die besmet was met Listeria.

Ontstoken gewrichten
Een klein deel van de kinderen en volwassenen krijgt last van ontstoken gewrichten. Het gewricht is dan dik, ziet rood en voelt warm aan.

Bloedvergiftiging
De bacterie kan bij het ongeboren kind en bij pasgeboren kinderen een bloedvergiftiging veroorzaken waardoor kinderen heel ziek worden, hoge koorts hebben en een lage bloeddruk. Bloedvergiftiging wordt ook wel sepsis genoemd. Een bloedvergiftiging is levensbedreigend.

Hoe wordt de diagnose Listeriose gesteld?

Verhaal en onderzoek
Op grond van het verhaal van een kind of volwassenen met tekenen van een infectie kan gedacht worden aan een infectie met een virus of een bacterie. Vaak zal niet op grond van het verhaal en de bevindingen bij onderzoek aan Listeriose worden gedacht. Tenzij er sprake is van een uitbraak met Listeriose bij meerdere mensen in de omgeving.
Meestal zal de diagnose pas duidelijk worden met aanvullend onderzoek.

Bloedkweek
Meestal wordt de diagnose Listeriose gesteld aan de hand van een kweek van een buisje bloed. Listeria groeit langzaam, dus het duurt vaak 2 tot 3 dagen voordat de bloedkweek in staat is om Listeriose aan te tonen.

Bloedonderzoek
Bij bloedonderzoek worden verhoogde ontstekingswaardes gevonden (BSE en CRP) met verhoogde witte bloedcellen (vooral neutrofielen). Dit is heel aspecifiek en wordt bij veel andere infecties ook gezien. Het aantonen van antistoffen tegen de bacterie zegt alleen iets als de waardes van deze antistoffen stijgen bij een tweede bepaling na twee weken. Veel mensen hebben namelijk antistoffen tegen deze bacterie omdat ze al eens eerder een infectie hebben gehad.
Ook kan door middel van bloedonderzoek gekeken worden hoe de nieren (Kreat) en de lever functioneren (ALAT, bilirubine). De waarde van het spierenzym CK is vaak wat verhoogd.

Kweek van de ontlasting weinig zinvol
Kweek van de ontlasting is weinig zinvol omdat een op de twintig mensen deze bacterie in de darmen bij zich draagt zonder dat dit ooit klachten veroorzaakt.

Ruggenprik
Wanneer er aanwijzingen zijn voor een hersen(vlies)ontsteking zal vaak een ruggenprik worden verricht om zo het hersenvocht (liquor) te onderzoeken. Dit hersenvocht bevat een verhoogd aantal cellen en een verhoogd eiwit, de glucose waarde is verlaagd. Soms lukt het door middel van een gramkleuring al snel na de prik de bacterie aan te tonen. Dit hersenvocht kan ook gekweekt worden, het duurt vaak 2-3 dagen voordat de bacterie gekweekt kan worden uit het hersenvocht. Ook kan de bacterie aangetoond worden door middel van een PCR-techniek.

MRI hersenen
Wanneer er aanwijzingen zijn dat de hersenen ontstoken zijn geraakt als gevolg van Listeriose zal vaak een MRI scan van de hersenen gemaakt worden. Meestal worden op deze MRI-scan weinig tot geen afwijkingen te zien. Soms is te zien dat de hersenvliezen ontstoken zijn of dat er sprake is van zwelling van de hersenen. Deze afwijkingen zijn niet specifiek voor Listeriose en kunnen ook bij andere aandoeningen worden gezien.

EEG
Bij mensen met epileptische aanvallen laat het EEG epileptiforme afwijkingen zien. Deze afwijkingen zijn niet specifiek voor Listeriose.

ECHO van de buik
Door middel van een ECHO onderzoek kan gekeken worden of er aanwijzingen zijn voor ontsteking de lever.

Röntgenfoto
Een foto of scan van borstkas kan aantonen of er sprake is van een ontsteking in hart of in de longen. Een röntgenfoto van gewrichten kan een ontsteking van de gewrichten aantonen.

Echo hart
Door middel van een ECHO van het hart kan een ontsteking van het hart aangetoond worden.

Hoe wordt Listeriose behandeld?

Vanzelf genezen
Milde vormen van Listeriose zullen vanzelf genezen worden door het lichaam zelf zonder dat hiervoor een behandeling nodig is.

Antibiotica
Listeriose kan behandeld worden met antibiotica. Het zal van de ernst van de klachten afhangen of de antibiotica via de mond of via het infuus gegeven moeten worden. Meestal wordt gekozen voor het antibioticum amoxicilline, soms voor cotrimoxazol. Bij ernstige infecties kan er een zogenaamde antiglycoside (gentamycine) bij gegeven worden. De Listeria bacterie is helaas niet gevoelig voor cefalosporinen, antibiotica die normaal gesproken bij een hersenvliesontsteking worden gegeven. De duur van de antibioticakuur varieert van 10 dagen tot 21 dagen afhankelijk van de ernst van de infectie. In geval van een hersenabces zal de behandeling minstens 6 weken zijn, soms nog langer.

Thuis of ziekenhuis
Milde vormen van Listeriose kunnen thuis behandeld worden. Indien meerdere organen niet goed functioneren, zal een kind of volwassene voor behandeling worden opgenomen in het ziekenhuis. Vaak kan dit op de gewone verpleegafdeling. Kinderen of volwassenen met ernstige problemen van de hersenen, het hart, de longen of een bloedvergiftiging zullen vaak op een intensive care afdeling worden opgenomen om hen goed in de gaten te houden en lichaamsfuncties te ondersteunen of tijdelijk over te nemen. Zo kan het tijdelijk nodig zijn om de functie van de longen over te nemen door middel van beademing.

Verlagen koorts
Door middel van paracetamol of een NSAID kan de koorts verlaagd worden. Deze medicijnen helpen ook minder last te hebben van hoofdpijn, buikpijn, gewrichtspijn en/of spierpijn.

Behandeling epilepsie
Kinderen of volwassenen met epilepsieaanvallen krijgen vaak medicijnen toegediend om nieuwe aanvallen te voorkomen. Verschillende medicijnen kunnen hiervoor gebruikt worden. Er bestaat geen voorkeursmedicijn.

Drain
Bij kinderen met een hydrocefalus kan het soms nodig zijn om een drain te plaatsen in het hoofd die overtollig vocht kan afvoeren. Deze drain wordt dan geplaatst voordat een behandeling met medicijnen wordt gegeven.

Meldingsplicht
Het is verplicht voor de behandelend arts om de diagnose Listeriose te melden bij de GGD. De GGD zal bekijken of het nodig is na te gaan waarom deze persoon besmet is, zodat indien nodig maatregelen getroffen kunnen worden om besmetting van andere te voorkomen.

Voorkomen besmetting
Deze maatregelen gelden vooral voor zwangeren of voor mensen die een verminderde afweer hebben door ziekte of door gebruik van medicijnen (o.a. prednison, chemotherapie).

• bewaar voedingsmiddelen op de juiste wijze, verse producten in de koelkast op 4 graden
• reinig de koelkast regelmatig
• eet geen vleeswaren of producten die al langere tijd in de koelkast hebben gelegen zonder ze opnieuw te verhitten tot boven de 75 graden
• verhit vlees en vis producten altijd tot boven de temperatuur van 75 graden in het midden van het product
• eet geen gerookte vis of gerookte mosselen
• eet geen producten die van rauwe melk zijn gemaakt
• verhit kliekjes die in de koelkast hebben gestaan tot boven de 75 graden voordat ze gegeten worden
• eet geen verse producten die over de houdbaarheidsdatum zijn
• was groente en fruit goed voordat deze gegeten worden
• eet geen voorverpakte salades die mogelijk al een aantal dagen in de koeling hebben gelegen
• draag rubberen handschoenen tijdens werken in de tuin
• was de handen met water en zeep na werken of spelen in de tuin
• plak over open wondjes een pleister bij spelen of werken in de natuur
• reinig het toilet goed nadat een persoon die besmet is met Listeria naar het toilet is geweest

Geen inenting mogelijk
Er bestaat geen inenting die besmetting met Listeria kan voorkomen.

Begeleiding
Het krijgen van een ernstige vorm van Listeriose heeft veel invloed op het leven van kind en van ouders. Een maatschappelijk werkende of psycholoog kunnen kinderen en ouders begeleiden in het omgaan met het hebben van Listeriose.

Contact met andere ouders
Door het plaatsen van een oproepje op het forum van deze site kunt u in contact komen met andere kinderen en hun ouders die ook Listeriose gehad hebben.

Wat betekent het hebben van Listeriose voor de toekomst?

Genezen
Het merendeel van de kinderen en volwassenen die Listeriose hebben gehad, genezen hiervan volledig en zonder restverschijnselen. Vaak kost het herstel meerdere weken. Klachten zoals vermoeidheid kunnen een aantal weken, soms maanden, aanhouden, maar verdwijnen uiteindelijk ook weer.

Restverschijnselen
Kinderen of volwassenen die een hersenontsteking of ontsteking van andere organen, kunnen wel restverschijnselen overhouden als gevolg van het doormaken van Listeriose. Restverschijnselen kunnen bijvoorbeeld bestaan uit het trager verwerken van informatie, geheugenproblemen, sneller overprikkeld zijn of problemen met praten of bewegen.

Overlijden
Helaas komen jaarlijks volwassenen en kinderen te overlijden aan Listeriose. Dit komt vooral voor bij baby’s en volwassenen ouder dan 65 jaar of met een afweerstoornis die een ernstig beloop hebben van Listeriose, waarbij verschillende organen ontstoken zijn geraakt.

Immuniteit
Kinderen of volwassenen die een keer Listeriose hebben doorgemaakt kunnen deze ziekte nog een keer krijgen. Er wordt wel immuniteit opgebouwd, maar dit beschermt niet volledig tegen het nogmaals krijgen van deze ziekte.

Hebben broertjes of zusjes een verhoogde kans om Listeriose te krijgen?

Listeriose wordt meestal niet van mens tot mens overgedragen wanneer er voldoende toilet hygiëne is. Broertjes en zusjes kunnen wel Listeriose krijgen wanneer zij dezelfde producten hebben gegeten die besmet zijn met Listeria.

Wilt u ook uw verhaal kwijt, dat kan: verhalen kunnen gemaild worden via info@kinderneurologie.eu en zullen daarna zo spoedig mogelijk op de site worden geplaatst. 

Heeft u foto's die bepaalde kenmerken van deze aandoening duidelijk maken en die hier op de website mogen worden geplaatst, dan vernemen wij dit graag.

Links

www.rivm.nl
(Rijksinstituut voor volksgezondheid en milieu)

Referenties

1. LCI-richtlijn Listeriose
2. Listeria meningitis and ventriculitis in an immunocompetent child: case report and literature review. Ben Shimol S, Einhorn M, Greenberg D. Infection. 2012;40:207-11
3. The global burden of listeriosis: a systematic review and meta-analysis. de Noordhout CM, Devleesschauwer B, Angulo FJ, Verbeke G, Haagsma J, Kirk M, Havelaar A, Speybroeck N. Lancet Infect Dis. 2014;14:1073-1082
4. Rhombencephalitis caused by Listeria monocytogenes with hydrocephalus and intracranial hemorrhage: A case report and review of the literature. Liang JJ, He XY, Ye H. World J Clin Cases. 2019;7:538-547

Auteur: JH Schieving