Verdrinking

Wat is een verdrinking?

Verdrinking is een ongeval waarbij de longen vol lopen met een vloeistof, waardoor ademhalingsproblemen ontstaan. 

Hoe wordt een verdrinking ook wel genoemd?

Voorheen werd gesproken van verdrinking wanneer kinderen kwamen te overlijden als gevolg van het vollopen van de longen met een vloeistof en van bijna verdrinking wanneer kinderen gered werden en in leven bleven. Op het Wereldcongres over verdrinking in 2002 is besloten om dit onderscheid niet meer te maken en om bij iedereen die ademhalingsproblemen heeft gekregen als gevolg van te veel vocht in de longen te spreken van verdrinking. 
Wanneer een kind onder water is geraakt, maar snel gered is en geen ademhalingsproblemen heeft opgelopen, wordt niet gesproken van verdrinking. 
 

Drowning
Soms wordt het Engelse woord drowning gebruikt voor verdrinking. 

Hoe vaak komt een verdrinking voor bij kinderen?

In Nederland verdrinken ongeveer 80 kinderen per jaar. Dat is ongeveer 1 op de 40.000 kinderen in Nederland. Dit betreft wel kinderen die medische hulp hebben gekregen en gaat zowel om verdrinking als bijna verdrinking. Waarschijnlijk zijn er meer kinderen die bijna verdrinken, maar die tijdig uit het water worden gehaald zonder dat het nodig is om medische hulp te zoeken. 

Bij welke kinderen wordt verdrinking gezien?

Verdrinking wordt het meest gezien bij kinderen tussen de 0 en 5 jaar oud. Van alle kinderen die jaarlijks verdrinken in Nederland zijn 60 kinderen tussen de 0 en 5 jaar oud en 12 tussen de 5 en 10 jaar oud. 
Verdrinking komt zowel bij jongens als bij meisjes voor. Verdrinking komt vaker bij jongens dan bij meisjes voor. 

Wat is de oorzaak van het onstaan van verdrinking?

Verschillende oorzaken
Er kunnen verschillende oorzaken zijn voor verdrinking. De meeste kinderen verdrinken in water, bijvoorbeeld in een vijver, een zwembad, een meer, een zee, in bad of een wak in het ijs. Vaak gaat het om jonge kinderen die water interessant vinden en nog niet kunnen zwemmen en niet het gevaar van het water zien en die onvoldoende in de gaten zijn gehouden door een volwassene. Oudere kinderen kunnen verdrinken in een rivier of in een zee, omdat ze niet beseffen dat zij door een stroming meegenomen worden door het water. Soms is verdrinking het gevolg van een epilepsie aanval of een hartritmestoornis in het water. Bij pubers kan verdrinking voorkomen wanneer zij middelen genuttigd hebben en in het water terecht komen. Verdrinking kan ook het gevolg zijn van een ongeval waardoor een kind in de auto of op de fiets in het water terecht komt. Verdrinking kan ook het gevolg zijn van zelfdoding. Verdrinking kan ook het gevolg zijn van een ongeval bij duiken. 
 

Longen stromen vol met vloeistof
Wanneer een kind met het hoofd onder water terecht komt, zal het kind de ademinhouden als gevolg van een reflex (de duikreflex).Door het inhouden van de adem, daalt het zuurstofgehalte in het bloed. Daardoor ontstaat er een reflex waardoor er onder water adembewegingen worden gemaakt en er vloeistof (meestal is dat water) de longen instroomt. De longen vullen zich helemaal met vloeistof waardoor er geen lucht meer in de longen zit en er geen zuurstof meer naar het bloed wordt vervoerd. Het stofje wat normaal gesproken zorgt dat de longblaasjes open staan (surfactant) raakt beschadigd. Zo ontstaat steeds ernstiger zuurstoftekort in het lichaam. Soms wordt het water in de luchtpijp nog even tegen gehouden door een spasme van de luchtpijp (laryngospasme), maar door verder dalen van het zuurstofgehalte, kunnen de spieren van de luchtpijp dit niet meer volhouden en komt het water wel in de longen terecht. 

Hartritmestoornis
Door het zuurstoftekort en de toegenomen zuurgraad van het bloed in het hart kunnen hartritmestoornissen ontstaan. Vaak gaat het hart eerst sneller kloppen (tachycardie), daarna lukt dit niet meer en gaat het hart steeds langzamer kloppen (bradycardie), daarna klopt het hart nog wel, maar lukt het niet meer om het bloed rond te pompen (pulseless electrical activity PEA genoemd) en tot slot zal het hart na enkele minuten stoppen met kloppen (asystolie). 

Hersenschade
De hersenen hebben voortdurend zuurstof nodig om goed te kunnen werken. Door daling van het zuurstofgehalte in het bloed raken kinderen bewusteloos (comateus) en kan hersenschade ontstaan. Zuurstoftekort wordt ook wel asfyxie genoemd. 

Afkoeling
Meestal zullen kinderen verdrinken in water wat kouder is dan de lichaamstemperatuur, daardoor zullen kinderen ook afkoelen waardoor allerlei lichaamsfuncties trager gaan verlopen. Het afkoelen zorgt er ook voor dat kinderen sneller onder water adem zullen gaan halen waardoor de longen vol stromen met vloeistof. Afkoelen kan als voordeel hebben dat de hersenen minder zuurstof nodig hebben en er iets minder snel hersenschade ontstaat
 

Sympatische stormen

Bij ernstige hersenbeschadiging kunnen de hersenen geen remmende signalen meer doorsturen naar het ruggenmerg. Daardoor kan gewone gevoelsinformatie die binnenkomt in het ruggenmerg direct de zenuwen stimuleren die de spieren aansturen, waardoor een verhoogde spierspanning en overstrekken ontstaat. Ook worden de zenuwen die het hart en andere organen aansturen gestimuleerd door gewone gevoelsinformatie waardoor de hartslag omhoog gaat en de bloeddruk stijgt, de ademhaling sneller gaat en kinderen erg kunnen gaan zweten. 

Wat zijn de verschijnselen van een verdrinking?

Pogen boven water te blijven
In een reflex zullen kinderen proberen het hoofd boven water te houden, door het hoofd achterover te houden en te bewegen met de armen en benen. Omstanders kunnen hierdoor denken dat het kind aan het water trappelen is en niet door hebben dat het kind aan het verdrinken is. Vaak zijn kinderen niet in staat om geluid te maken. 
 

Onder water zakken
Uiteindelijk lukt het kinderen niet om het hoofd boven water te houden en zakken zij onder water. Na meerdere seconden tot minuten zullen kinderen onder water een ademhalingsbeweging maken waardoor er water in de longen stroomt. 
 

Bewusteloos
Door het zuurstoftekort raken kinderen bewusteloos. Kinderen reageren niet meer op roepen, aanraken of een pijnlijke prikkel. De armen en benen zijn slap en worden niet meer bewogen. 
 

Hartproblemen
Door het zuurstoftekort ontstaan hartproblemen. Het hart gaat eerst te snel kloppen en daarna vaak steeds langzamer en onregelmatiger. Na enige tijd ontstaat een hartstilstand.
 

Hoe wordt de diagnose verdrinking gesteld?

Verhaal en onderzoek
Meestal zal aan de hand van het verhaal dat een kind uit het water gehaald is, wel duidelijk zijn dat er sprake is geweest van verdrinking.
 

Bloedonderzoek
Door middel van een bloedgas onderzoek kan gekeken worden hoe zuur het bloed is geworden als gevolg van het zuurstoftekort en stijging van het koolzuurgehalte in het bloed. Normaal gesproken is de zuurgraad van het bloed tussen een pH van 7,35 en 7,45. Ook wordt gekeken hoe de nierfunctie is en de bloedstolling.
 

ECG
Vaak zal een hersenfilmpje gemaakt worden om te beoordelen of er schade is aan het hart en er nog aanwijzingen zijn voor hartritmestoornissen.
 

Foto van de longen
Op een foto van de longen kunnen afwijkingen gezien worden die ARDS worden genoemd: acute respiratory distress syndrome. De longen hebben dan een te witte kleur. 

Hoe wordt verdrinking behandeld?

Uit het water halen
Het is belangrijk om een kind wat verdronken is zo snel mogelijk uit het water te halen. Het is wel van belang dat diegene die het kind probeert te redden ook denkt aan zijn of haar eigen veiligheid. Als het kan wordt een drijvend voorwerp naar het kind toegegooid, zodat het kind dit kan vast pakken. Dat zal voor jonge kinderen niet haalbaar zijn. 
 

Plat neerleggen
Wanneer het kind uit het water is gehaald, moet het kind plat op de grond neergelegd worden. Er moet dan gekeken worden of het kind nog zelf ademhaalt en een hartslag heeft of niet. Als het kind deze heeft, is het belangrijk om het kind warm toe te denken om afkoeling te voorkomen, bij het kind te blijven en 112 te (laten) bellen. 
 

Reanimatie
Vaak zal het nodig zijn om een kind wat verdronken is te reanimeren. Het is belangrijk om de reanimatie te starten met 5 beademingen en daarna hartmassage en beademing af te wisselen. Deze vorm van reanimatie wordt Basis Life Support (BLS) genoemd. Omstanders moeten 112 bellen zodat er hulpverleners kunnen komen die de reanimatie kunnen overnemen. Reanimatie voor hulpverleners wordt Advanced Pediatric Life Support genoemd (APLS). Het is belangrijk om de lichaamstemperatuur van een kind te weten, omdat bij onderkoeling bepaalde medicijnen die gebruikt worden tijdens de APLS minder snel achter elkaar gebruikt mogen worden en defibrillatie bij onderkoeling minder vaak of niet mag worden uitgevoerd.
 

Ziekenhuis
Vaak zal het nodig zijn om een kind wat verdronken is naar het ziekenhuis te vervoeren met de ambulance of met de helikopter. Tijdens de ambulance rit zal het kind vaak zuurstof toegediend krijgen of kan het nodig zijn dat het kind beademend wordt met masker en ballon of via een beademingsbuisje. Kinderen krijgen een infuus toegediend en er wordt voor gezorgd dat het kind niet verder afkoelt. In het ziekenhuis wordt deze behandeling door gezet. Bloedwaardes worden gecontroleerd en zo nodig bij gestuurd. 
 

Intensive care afdeling 
Een op de drie kinderen die als gevolg een verdrinking in het ziekenhuis worden opgenomen, moet worden opgenomen op de intensive care afdeling voor kinderen. Vaak moeten meerdere lichaasmfuncties worden ondersteund en worden overgenomen.
 

Normothermie behandeling
Wanneer een kind opgenomen moet worden op de intensive care afdeling als gevolg van verdrinking, dan wordt er vaak voorgekozen om de lichaamstemperatuur rond de 37 graden te houden en te voorkomen dat het kind koorts krijgt. Vaak is het nodig om kinderen actief te koelen met koelelementen, met koude infuzen of met een zogenaamde bear hugger. Door de lichaamstemperatuur 37 graden te houden kan voorkomen worden dat er extra schade aan de hersenen ontstaat. Omdat dit koelen naar is voor een kind, zullen kinderen voor deze behandeling in slaap worden gebracht. Na 72 uur wordt dit koelen gesopt en wordt ook de slaapmedicatie gestopt, zodat gekeken kan worden of het kind wakker kan worden en kan reageren. Dan zal meer duidelijk worden of er hersenschade is ontstaan en wat de ernst van deze hersenschade is. 
 

Behandeling bijkomende problemen
Door de verdrinking en het zuurstoftekort, kan er schade zijn ontstaan aan de longen, het hart, de hersenen en de nieren. Wanneer het water weer uit de longen verdwenen is, is het voor de long vaak moeilijk om weer helemaal te ontplooien omdat het surfactant beschadigd is. Er kan te veel vocht in de longen aanwezig blijven wat een ARDS beeld wordt genoemd. Ook kan er een longontsteking ontstaan, die ook zorgt voor ademhalingsproblemen. Het hart kan door het zuurstoftekort moeite hebben met rondpompen van bloed of gemakkelijker hartritmestoornissen laten ontstaan. Wanneer de hersenenen beschadigd zijn kunnen er problemen ontstaan met bewegen, zien, horen, praten, voelen en nadenken. Bij ernstige hersenbeschadiging kunnen zogenaamde sympatische stormen ontstaan. Wanneer de nieren zuurstoftekort hebben gehad, gaan de nieren vaak veel urine maken, waardoor kinderen veel moeten plassen. Hierdoor bestaat het risico op uitdroging en het verlies van belangrijke stoffen. Ook wanneer het kind gered is van de verdrinking kunnen dus nog allemaal bijkomende problemen ontstaan. 
 

Voorkomen verdrinking
Het is belangrijk om te voorkomen dat een kind verdrinkt. Bij jonge kinderen is continu toezicht wanneer er sprake is van water in de buurt noodzakelijk. Het is belangrijk om kinderen door middel van zwemles leren zwemmen, zodat zij weten wat zij kunnen doen als ze in het water terecht komen. Voor pubers is het belangrijk om alleen te zwemmen in open water op plekken waar is aangegeven waar dit mag. Ook is het belangrijk geen alcohol of drugs te gebruiken bij zwemmen in open water, watersporten of bij duiken. Voor kinderen met epilepsie of hartritmestoornissen geldt, nooit alleen zwemmen, maar altijd onder toezicht van een volwassene die weet hoe te handelen wanneer een epileptische aanval of hartritmestoornis ontstaat. 

Begeleiding
Het doormaken van een verdrinking kan veel emoties los maken bij het kind en zijn of haar gezin en familie. 
Een maatschappelijk werkende of een psycholoog kunnen begeleiding geven bij het verwerken van de emoties die komen kijken bij het doormaken van een verdrinking. 

Contact met andere ouders
Lotgenotencontact kan hierbij erg belangrijk zijn. Via het forum van deze site kunt u in contact komen met andere ouders die ook een kind hebben die een verdrinking heeft doorgemaakt.

Wat betekent het doormaken van een verdrinking voor de toekomst van het kind?

Herstellen
Een deel van de kinderen met kortdurend zuurstoftekort als gevolg van verdrinking, herstelt in de uren, dagen, weken na doormaken van de verdrinking. 

Restklachten
Bij kinderen die langerdurend zuurstoftekort hebben doorgemaakt kan er sprake zijn van schade als gevolg van zuurstoftekort in de hersenen. Hierdoor kunnen problemen ontstaan met bewegen, praten, denken, voelen, zien, horen, ook kunnen kinderen hierdoor last krijgen van epilepsie. Klachten die twee jaar na de verdrinking nog aanwezig zijn, zijn meestal blijvend. Restverschijnselen na door maken van een verdrinking worden niet aangeboren hersenletsel (NAH) genoemd.

Levensverwachting
Ernstig zuurstoftekort in het lichaam, kan maken dat kinderen komen te overlijden als gevolg van de verdrinking. Een op de zes kinderen die medische hulp nodig heeft gehad na verdrinking in Nederland, komt te overlijden als gevolg van de verdrinking. Kinderen kunnen al overlijden voordat ze in het ziekenhuis aankomen, omdat het niet lukt om met reanimatie er voor te zorgen dat het hart weer gaat kloppen. Uit onderzoek is gebleken dat wanneer het na 30 minuten reanimatie nog niet gelukt is om het hart weer te laten kloppen, dat er meestal te veel schade aan de hersenen is ontstaan. Kinderen kunnen ook komen te overlijden nadat ze in het ziekenhuis zijn opgenomen, omdat gebleken is dat er te veel schade aan de hersenen is ontstaan om een leefbaar leven te krijgen.

Wilt u ook uw verhaal kwijt, dat kan: verhalen kunnen gemaild worden via info@kinderneurologie.eu en zullen daarna zo spoedig mogelijk op de site worden geplaatst. Voor meer informatie zie hier.

Heeft u foto's die bepaalde kenmerken van deze aandoening duidelijk maken en die hier op de website mogen worden geplaatst, dan vernemen wij dit graag.

Links en verwijzingen

www.hersenstichting.nl
(stichting die bekendheid geeft aan verschillende hersenaandoeningen)

Referenties

1. Pediatric submersion injuries: emergency care and resuscitation. Semple-Hess J, Campwala R. Pediatr Emerg Med Pract. 2022;19:1-46

2. A systematic review of interventions for resuscitation following drowning. Bierens J, Bray J, Abelairas-Gomez C, Barcala-Furelos R, Beerman S, Claesson A, Dunne C, Fukuda T, Jayashree M, T Lagina A, Li L, Mecrow T, Morgan P, Schmidt A, Seesink J, Sempsrott J, Szpilman D, Thom O, Tobin J, Webber J, Johnson S, Perkins GD; International Liaison Committee on Resuscitation BLS/AED Task Force. Resusc Plus. 2023;14:100406.

3. Microbiological features of drowning-associated pneumonia: a systematic review and meta-analysis. Cousin VL, Pittet LF. Ann Intensive Care. 2024;14:61.

Laatst bewerkt op 18 augustus 2024

Auteur: J.H. Schieving