Koortsstuip

Wat is een koortsstuip?

Een koortsstuip is een aanval waarbij de hersenen tijdens koorts niet goed functioneren. Een koortsstuip ziet er hetzelfde uit als een epileptische aanval. Er treedt tijdens een aanval een verandering op in de werking van de hersencellen als gevolg van de koorts. Normaal werken de hersenen met heel zwakke stroompjes. Tijdens een koortsstuip zijn deze stroompjes veel sterker. Hierdoor kan het kind het bewustzijn verliezen en met het lichaam schokken gedurende een aantal minuten.

Hoe wordt een koortsstuip ook wel genoemd?

Stuip is een ander woord voor een epileptische aanval. Omdat deze aanvallen ontstaan als gevolg van het snel oplopen van de lichaamstemperatuur en het ontstaan van koorts, wordt gesproken van een koortsstuip.

Febrile seizure
Het Engelse woord voor een koortsstuip is febrile seizure. Dit wordt afgekort met de letters FS. Febrile betekent koorts en seizure is het Engelse woord voor een epilepsieaanval.

Typische en atypische koortsstuip
De meeste koortsstuipen duren korter dan 15 minuten. Tijdens de koortsstuip laat het kind schokken zien aan de beide armen en benen of een verstijving of verslapping van beide armen en benen. Kinderen herstellen volledig van de koortsstuip. De meeste kinderen maken tijdens een ziekteperiode maar een keer een koortsstuip mee. Koortsstuipen die aan deze kenmerken voldoen worden typische koortsstuipen genoemd.

Koortsstuipen die langer duren dan 15 minuten, waarbij de schokken, de verstijving of de verslapping aan een kant van het lichaam aanwezig is, waarbij kinderen meerdere koortsstuipen krijgen in een ziekteperiode of waarbij kinderen na doormaken van een koortsstuip tijdelijk een arm of een been niet kunnen bewegen worden atypische koortsstuipen genoemd. Kinderen met atypische koortsstuipen hebben een grotere kans om op latere leeftijd last te krijgen van epilepsie dan kinderen met typische koortsstuipen.

Febriele status epilepticus
Bij een op de twintig kinderen duurt de koortsstuip langer dan 30 minuten. Dit wordt ook wel een febriele status epilepticus genoemd. Het woord febriel verwijst naar de koorts. Status epilepticus betekent lang aanhoudende epilepsieaanval. Bij kinderen met epilepsie wordt al gesproken van een status epilepticus wanneer een aanval langer duurt dan 5 minuten. Omdat koortsstuipen vaak langer duren dan 5 minuten, wordt bij koortsstuipen pas gesproken van een febriele status epilepticus wanneer de aanval langer duurt dan 30 minuten.

Hoe vaak komen koortsstuipen voor bij kinderen?

Eén op de twintig tot dertig kinderen maakt ooit één of meerdere koortsstuipen door. Een koortsstuip is dus niet zeldzaam.

Typisch en atypisch
Twee op de drie koortsstuipen is en typische koortsstuip. Bij een op de drie kinderen met koortsstuipen is er sprake van een atypische koortsstuip.

Febriele status epilepticus
Een op de twintig kinderen heeft een koortsstuip die langer duurt dan 30 minuten, een zogenaamde febriele status epilepticus.

Bij wie komen koortsstuipen voor?

Koortsstuipen komen meestal voor bij kinderen tussen de 1 maand en 5 jaar oud. Soms komen koortsstuipen ook voor bij kinderen die ouder zijn dan 5 jaar. Tussen de leeftijd van 12 tot 24 maanden is de kans op het voorkomen van koortsstuipen het grootst.

Wat is de oorzaak van het ontstaan van koortsstuipen?

Snel oplopende lichaamstemperatuur
Koortsstuipen ontstaan wanneer de lichaamstemperatuur in korte tijd snel omhoog gaat. De hersenen van jonge kinderen kunnen zich nog niet zo snel aanpassen aan deze snelle stijging van de lichaamstemperatuur en raken ontregeld. Een heleboel hersencellen worden onbedoeld tegelijkertijd actief waardoor de symptomen van een koortsstuip ontstaan. Wanneer kinderen ouder worden, dan kunnen de hersenen zich gemakkelijker aanpassen aan stijging van de lichaamstemperatuur, waardoor minder gemakkelijk koortsstuipen ontstaan.
Eén of enkele koortsstuipen bij jonge kinderen worden als een normaal verschijnsel beschouwd en niet als een hersenziekte.

Virusinfectie
De koorts bij een koortsstuip is meestal het gevolg van het doormaken van een virusinfectie. Soms was dit al duidelijk doordat het kind bijvoorbeeld verkouden was, soms wordt dit ook pas na het doormaken van de koortsstuip duidelijk. Verschillende virusinfecties zijn in staat om koortsstuipen te veroorzaken zoals het griepvirus (influenza), verkoudsheidsvirussen (rhinovirus, adenovirus,enterovirus, coronavirus, HHV-6 virus). Deze virusinfecties komen het meest voor in de herfst, winter en in het voorjaar.

Vaccinatie
Koorts kan ook het gevolg zijn van het krijgen van een vaccinatie. Ook deze koorts kan bij jonge kinderen de reden zijn voor het ontstaan van de koortsstuip.

Interleukine
Tijdens koorts maakt het lichaam allerlei eiwitten aan om te zorgen dat het lichaam de infectie die de oorzaak is van de koorts overwint. Een van deze eiwitten is interleukine 1b. Dit eiwit zorgt er ook voor dat in de hersenen gemakkelijker epileptische activiteit ontstaat. Dit is waarschijnlijk ook de reden dat het behandelen van de koorts niet goed helpt om koortsstuipen te voorkomen. Medicijnen zoals paracetamol verlagen wel de lichaamstemperatuur, maar hebben geen invloed op de hoeveelheid interleukine 1b die het lichaam aanmaakt. Juist dit interleukine 1b maakt de hersenen gevoeliger voor het krijgen van een koortsstuip.

Aanleg in de familie
Het ene kind is kwetsbaarder voor het ontwikkelen van koortsstuipen dan het andere kind. Waarschijnlijk speelt erfelijke aanleg om koortsstuipen te kunnen maken een rol. Bij een op de drie tot vier kinderen met een koortsstuip komen in de familie meerdere mensen voor die als kind een koortsstuip hebben gehad.

Fout in het DNA
Bij een deel van de kinderen die meerdere koortsstuipen hebben gehad wordt een fout in het erfelijk materiaal, het DNA, gevonden. Door deze fout in het erfelijk materiaal ontwikkelen deze kinderen gemakkelijker een koortsstuip dan kinderen zonder deze fout.
Inmiddels zijn er veel verschillende fouten in het DNA ontdekt die er allemaal voor kunnen zorgen dat kinderen gemakkelijker koortsstuipen kunnen ontwikkelen. De meest voorkomende fout is een fout op het 2e chromosoom op de plaats van het SCN1A-gen.

Hoe ziet een koortsstuip eruit?

Koorts
Een koortsstuip treedt op als een kind ziek is. De meeste kinderen hebben een lichaamstemperatuur van 38 graden of hoger. Een koortsstuip ontstaat meetsl binnen 1 tot 24 uur nadat het kind koorts heeft ontwikkeld. Bij een op de vijf kinderen heeft het kind nog geen koorts tijdens de stuip, maar stijgt de temperatuur binnen enkele uren na de aanval. De koortsstuip kan dus optreden voordat de ouders iets aan hun kind merken. Bij een klein deel van de kinderen ontstaat de koortsstuip pas wanneer de kinderen al meer dan 24 uur koorts hebben.

Aanval
Tijdens een koortsstuip raken kinderen meestal buiten bewustzijn. De ogen kunnen wegdraaien naar boven toe. De armen en benen kunnen verstijven, slap worden en/of schokkende bewegingen gaan maken. Tijdens de aanval halen kinderen op een vreemde manier ademhalen of soms zelfs hun adem inhouden. Hierdoor kunnen kinderen een blauwe verkleuring krijgen van het lichaam. Na een aantal minuten worden de schokken steeds langzamer en verdwijnt de verstijving van het lichaam. Het lichaam ontspant zich en kinderen krijgen geleidelijk aan weer een normale lichaamskleur.

Na de aanval
Veel kinderen vallen na de aanval in een diepe slaap. Wanneer kinderen wakker worden reageren ze weer normaal.
Kinderen met een atypische koortsstuip kunnen bij het wakker worden problemen hebben met het bewegen van een arm of een been of een probleem met praten. Dit verdwijnt geleidelijk in de loop van enkele uren.

Duur van de aanval
De meeste koortsstuipen duren korter dan 15 minuten. Een op de drie koortsstuipen duurt echter langer dan 15 minuten. Een op de twintig koortsstuipen duurt meer dan 30 minuten.

Tijdstip koorststuip
In de avond is de kans op het ontstaan van een koortsstuip het hoogst. Dit heeft waarschijnlijk met het bioritme te maken, waardoor de hersenen in de avond het meest kwetsbaar zijn om een koortsstuip te maken.

Tweede koortsstuip tijdens ziek zijn
De meeste kinderen krijgen een keer te maken met een koortsstuip tijdens een ziekteperiode. Bij een klein deel van de kinderen komt nog een tweede koortsstuip tijdens dezelfde ziekteperiode voor. In dat geval wordt gesproken van een atypische koortsstuip.

Ontwikkeling
Het krijgen van een typische koortsstuip heeft geen negatief effect op de ontwikkeling van een kind.

Hoe wordt de diagnose koortsstuip gesteld?

Verhaal en onderzoek
De diagnose koortsstuip wordt geteld op grond van het verhaal van de ouders of anderen die de aanval hebben gezien in combinatie met de temperatuursverhoging bij het kind.

EEG
Bij een gewone koortsstuip is er geen reden een EEG te maken. Het EEG zegt namelijk niets over de kans dat er nog meer koortsstuipen zullen volgen. Ook zegt het EEG niets over de kans dat een kind met koortsstuipen op latere leeftijd wel of niet epilepsie zal ontwikkelen.

Ruggenprik
Soms is niet duidelijk waarom het kind koorts heeft en bestaat er twijfel of er sprake zou kunnen zijn van een hersen(vlies)ontsteking. De kans op een hersenvliesontsteking is groter bij een atypische koortsstuip en bij kinderen onder de leeftijd van 1 jaar. Door middel van een ruggenprik kan het vocht wat rondom de hersenen en het ruggenmerg stroomt (liquor) genoemd worden onderzocht. Op deze manier kan duidelijk worden of er sprake is van een hersenvliesontsteking. In geval van twijfel of een hersenvliesontsteking aanwezig is, zal een ruggenprik worden verricht om de hersenvliesontsteking aan te tonen of uit te sluiten. Meestal is het niet nodig om dit onderzoek uit te voeren, omdat bij lichamelijk onderzoek al duidelijk is wat de oorzaak is van de koorts.

Hoe wordt een koortsstuip behandeld?

Geen behandeling
De meeste koortsstuipen duren kort, hooguit enkele minuten en stoppen vanzelf. Een behandeling van de koortsstuip is dan ook meestal niet nodig.

Medicijnen op de koortsstuip te stoppen
De meeste koortsstuipen gaan vanzelf over binnen enkele minuten. Omstanders hoeven dan niets te doen om de aanval te doen stoppen. Het is belangrijk om zo rustig mogelijk te blijven en het kind zo veel mogelijk met rust te laten.
Wanneer een koortsstuip na 3-5 minuten nog niet vanzelf gestopt is, dan zal vaak geadviseerd worden om medicijnen te geven om een aanval te doen stoppen. De behandelende arts zal altijd aangeven welk tijdstip voor een bepaald kind het beste is. Medicijnen die gebruikt kunnen worden voor het stoppen van een aanval zijn diazepam rectiole (Stesolid®), midazolam neusspray, midazolam rectiole, lorazepam of clonazepam druppels.
Het effect van deze medicijnen ontstaat na enkele minuten. Nadien zal het kind meestal in slaap vallen, soms ook niet en vertonen kinderen juist druk gedrag na geven van deze medicatie.

Paracetamol
Een koortsstuip kan niet worden voorkomen door het geven van koortswerende middelen als paracetamol. Indien u toch paracetamol geeft omdat uw kind zich erg ziek voelt moet dit in een schema gebeuren: in tabletvorm om de 4 tot 6 uur, als zetpil om de 8 uur. Onregelmatig toedienen van paracetamol veroorzaakt temperatuurschommeling en kan daardoor mogelijk nieuwe koortsstuipen veroorzaken.
Dus of geen paracetamol, of volgens bovenstaand schema tot het kind beter is.

Medicijnen ter voorkoming van epilepsieaanvallen
Medicijnen tegen epilepsie worden bij koortsstuipen niet voorgeschreven. Zij werken slechts bij een heel klein gedeelte van de kinderen met koortsstuipen. Juist bij jonge kinderen kunnen zulke medicijnen ernstige stoornissen in het gedrag veroorzaken. Een uitzondering kan worden gemaakt als de aanvallen heel vaak optreden of zeer langdurend zijn.
Het starten van medicijnen beschermt ook niet tegen het later ontstaan van epilepsie.

Diazepam
Soms wordt bij kinderen met frequente aanvallen tijdens een koortsperiode een aantal dagen diazepam ( 1mg/kg/dag in 3 giften) voorgeschreven in overleg met de specialist. Ook dit kan bijwerkingen geven, maar dan is dit maar gedurende een korte periode.

Begeleiding
Het meemaken van een koortsstuip is vaak een hevige gebeurtenis voor ouders of andere betrokkene. Vooral bij de eerste koortsstuip weten veel ouders niet wat er aan de hand is en kunnen ouders bezorgd zijn hun kind te verliezen door de koortsstuip. Het is goed om met anderen te praten over wat u heeft meegemaakt, dit helpt om deze ervaring een plek te geven. Een maatschappelijk werkende of psycholoog kunnen ouders hierbij helpen.

Contact met andere ouders
Door het plaatsen van een oproepje op het forum van deze site kunt u proberen in contact komen met andere kinderen en hun ouders die ook last van koortsstuipen hebben (gehad).

Wat betekent het hebben van een koortsstuip voor de toekomst?

Angstige ervaring
Voor de meeste ouders is een koortsstuip een zeer angstaanjagende gebeurtenis. Vaak denken ouders dat hun kind overlijdt. Er is echter nog nooit een kind overleden aan een koortsstuip.

Geen hersenbeschadiging
Typische koortsstuipen laten geen beschadiging achter in de hersenen. Het kind functioneert wanneer de ziekte die de koorts veroorzaakte over is, weer helemaal normaal. Ook ontwikkelen kinderen met typische koortsstuip(en) zich normaal.

Kans op nieuwe koortsstuipen
Meestal herhaalt een koortsstuip zich niet tijdens dezelfde ziekteperiode. Bij een nieuwe ziekteperiode en koorts kan het zich wel weer herhalen. Dit is bij één op de drie kinderen het geval. De kans dat zich na een tweede koortsstuip nog een derde voordoet is op dat moment 50%.
Slechts 7% van alle kinderen met koortsstuipen maakt 4 of meer aanvallen door. De kans op herhaling is groter als het kind bij de eerste aanval nog jonger dan 18 maanden is, meer aanvallen in één koortsperiode doormaakt, de koorts gering is, of als er koortsstuipen in de familie voorkomen.

Over heen groeien
Meestal groeien kinderen er met de leeftijd van 3 tot 5 jaar vanzelf over de koortsstuipen heen. Bij een klein deel van de kinderen komen de koortsstuipen ook nog voor na de leeftijd van 5 jaar.

Epilepsie
Bij een gewone koortsstuip is de kans op epilepsie later gedurende een periode van het leven 1-2%. Dit risico is ongeveer hetzelfde als voor kinderen zonder koortsstuipen. Bij een klein deel van de kinderen is er wel een verhoogde kans op latere epilepsie: als er 2 aanvallen optreden tijdens één koortsperiode, de aanvallen lang duren, of de spierschokken in één lichaamshelft beginnen of zich beperken tot één lichaamshelft. Echter ook van deze kinderen ontwikkelt 90% geen epilepsie. Bij kinderen met neurologische afwijkingen (bijv. “spastische kinderen”) is de kans op het ontstaan van epilepsie hoger. Ook zijn er families waarbij meerdere personen op jonge leeftijd koortsstuipen krijgen en later epileptische aanvallen zonder koorts. In dergelijke families is de kans op epilepsie na een eerste koortsstuip sterk verhoogd. In het algemeen is deze epilepsie goed behandelbaar en vaak ook van tijdelijke aard. Deze aandoening wordt met een wat merkwaardige term GEFS+-syndroom genoemd.

Hebben broertjes en zusjes een vergrote kans om ook koortsstuipen te krijgen?

Erfelijke aanleg speelt een belangrijke rol. Als één of meerdere kinderen in de familie koortsstuipen hebben is het risico voor andere jonge kinderen duidelijk verhoogd. Dit is ook het geval als een ouder koortsstuipen heeft gehad.

Samengevat:

Vrij veel kinderen maken één of meer koortsstuipen door. Een kind gaat niet dood aan een koortsstuip. Een koortsstuip veroorzaakt geen beschadiging van de hersenen. Voor de meeste kinderen is geen verder onderzoek nodig en ook geen behandeling. Koortswerende middelen als paracetamol voorkomen koortsstuipen niet. Als een kind lange aanvallen heeft dient u wel medicijnen toe te dienen als de aanval niet uit zichzelf is gestopt na 5 minuten. Let als ouder wel altijd op of er nog andere ziekteverschijnselen zijn bij de koorts. Bel zonodig de huisarts. Slechts een heel klein deel van kinderen met koortsstuipen blijkt later epilepsie te hebben. Bij deze kinderen hebben de stuipen bijzondere kenmerken. Echter welke kinderen binnen deze groep met bijzondere kenmerken later epilepsie zullen hebben kan niet worden voorspeld. Het allergrootste deel binnen deze groep ontwikkelt geen epilepsie. Bovendien is er geen behandeling die de epilepsie kan voorkomen. Behandeling blijft dus zinloos.

Wilt u dit document printen dan kunt u hier een pdf-versie downloaden.

Wilt u ook uw verhaal kwijt, dat kan: verhalen kunnen gemaild worden via info@kinderneurologie.eu en zullen daarna zo spoedig mogelijk op de site worden geplaatst. Voor meer informatie zie hier.

Heeft u foto's die bepaalde kenmerken van deze aandoening duidelijk maken en die hier op de website mogen worden geplaatst, dan vernemen wij dit graag.

Links

www.epilepsievereniging.nl
(site van epilepsievereniging Nederland)
www.epilepsie.nl
(site van het nationaal epilepsiefonds)

Referenties

1. Sadleir LG, Scheffer IE. Febrile seizures. BMJ. 2007;334:307-11.
2. Nakayama J, Arinami T. Molecular genetics of febrile seizures. Epilepsy Res. 2006;70 Suppl 1:S190-8.
3. Febrile Seizures and Febrile Seizure Syndromes: An Updated Overview of Old and Current Knowledge. Khair AM, Elmagrabi D. Neurol Res Int. 2015;2015:849341
4. Genetic literacy series: genetic epilepsy with febrile seizures plus. Myers KA, Scheffer IE, Berkovic SF; ILAE Genetics Commission. Epileptic Disord. 2018;20:232-238
5. Use of antipyretics for preventing febrile seizure recurrence in children: a systematic review and meta-analysis. Hashimoto R, Suto M, Tsuji M, Sasaki H, Takehara K, Ishiguro A, Kubota M. Eur J Pediatr. 2021;180:987-997
6. A Review of Febrile Seizures: Recent Advances in Understanding of Febrile Seizure Pathophysiology and Commonly Implicated Viral Triggers. Sawires R, Buttery J, Fahey M. Front Pediatr. 2022;9:801321
7. Genome-wide association study of febrile seizures implicates fever response and neuronal excitability genes. Skotte L, Fadista J, Bybjerg-Grauholm J, Appadurai V, Hildebrand MS, Hansen TF, Banasik K, Grove J, Albiñana C, Geller F, Bjurström CF, Vilhjálmsson BJ, Coleman M, Damiano JA, Burgess R, Scheffer IE, Pedersen OBV, Erikstrup C, Westergaard D, Nielsen KR, Sørensen E, Bruun MT, Liu X, Hjalgrim H, Pers TH, Mortensen PB, Mors O, Nordentoft M, Dreier JW, Børglum AD, Christensen J, Hougaard DM, Buil A, Hviid A, Melbye M, Ullum H, Berkovic SF, Werge T, Feenstra B. Brain. 2022;145:555-568
8. 24-hour pattern of childhood febrile seizures substantiated by time series meta-analysis: circadian medicine perspectives. Smolensky MH, Shah AP, Fernández JR, Sackett-Lundeen L, Hermida RC. Epilepsia. 2023
9. Are brief febrile seizures benign? A systematic review and narrative synthesis. Gould L, Delavale V, Plovnick C, Wisniewski T, Devinsky O. Epilepsia. 2023

Laatst bijgewerkt: 30 augustus 2023 voorheen: 10 mei 2023, 15 maart 2023, 3 maart 2022, 22 februari 2022, 19 mei 2021, 14 mei 2019, 26 januari 2019 en 3 maart 2018 en 1 februari 2015

Auteur: JH Schieving en H. Stroink