CADASIL

Wat is CADASIL?

CADASIL is een erfelijke aandoening waarbij een ontsteking van de kleine bloedvaten in het hoofd zorgt voor het ontstaan van hoofdpijnklachten, in combinatie met een verhoogde kans op het krijgen van een beroerte en op het krijgen van geheugenproblemen.

Hoe wordt CADASIL ook wel genoemd?

CADASIL is een afkorting en staat voor cerebraal autosomaal dominante arteriopathie met subcorticale infarcten en leuko-encefalopathie. Het woord cerebraal geeft aan dat het om een hersenziekte gaat. Autosomaal dominant zegt iets over de manier waarop deze ziekte van ouder naar kind overerft. Het woord arteriopathie betekent ontsteking van de bloedvaten. Het woord subcorticale infarcten is het medische woord voor kleine beroertes die wat dieper in de hersenen gelegen zijn. Het woord leuko-encefalopathie geeft aan dat de zogenaamde witte stof (het gebied in de hersenen waar de hersenbanen liggen) minder goed gaat functioneren.

Oudere namen
Aandoeningen die vroeger hereditaire multi-infarct dementie, chronische familiare vasculaire encefalopathie of familiare subcorticale dementie warden genoemd, blijken dezelfde aandoening als CADASIL te zijn. Tegenwoordig worden al deze aandoeningen dan ook CADASIL genoemd en worden deze verouderde namen niet meer gebruikt.

Hoe vaak komt CADASIL voor bij kinderen?

Het is niet goed bekend hoe vaak CADASIL voorkomt bij kinderen en bij volwassenen. Geschat wordt dat CADASIL bij één op de 25.000 tot 50.000 mensen voorkomt. Waarschijnlijk is bij een deel van de mensen die CADASIL heeft de diagnose nooit gesteld.
Kinderen die een foutje in het NOTCH-3 gen hebben en dus CADASIL hebben, hebben op kinderleeftijd meestal geen klachten. Een deel van de kinderen heeft op kinderleeftijd last van migraine. Bij kinderen zal dus nog minder vaak dan bij volwassenen de diagnose CADASIL gesteld zijn.  

Bij wie komt CADASIL voor?

CADASIL is een erfelijke aandoening. De aanleg om deze aandoening te krijgen is meestal al voor de geboorte aanwezig. Meestal ontstaan de eerste klachten nog niet op de kinderleeftijd, maar pas op volwassen leeftijd.
Zowel mannen als vrouwen kunnen CADASIL krijgen.

Wat is de oorzaak van CADASIL?

Fout in het erfelijk materiaal
Het merendeel van de mensen met CADASIL heeft een fout op het 19e chromosoom op een plaats die het NOTCH3-gen wordt genoemd. Bij één op de 20 mensen met CADASIL kan deze fout niet worden aangetoond. Waarschijnlijk bestaat er nog een ander foutje in het erfelijk materiaal wat ook verantwoordelijk kan zijn voor het ontstaan van CADASIL.

Autosomaal dominant
CADASIL wordt veroorzaakt door een zogenaamde autosomaal dominant foutje. Dit houdt in dat een foutje op een van de twee chromosomen 19 die een persoon heeft in het NOTCH3-gen al voldoende is om de aandoening te krijgen. Dit in tegenstelling tot een autosomaal recessief foutje waarbij mensen pas klachten krijgen wanneer beide chromosomen een foutje bevatten.

Geërfd van een ouder
Het merendeel van de patiënten heeft het foutje in het NOTCH3-gen geërfd van een ouder die zelf ook CADASIL heeft.  Soms was al bekend dat deze ouder CADASIL heeft, soms wordt dat pas duidelijk wanneer bij het kind van deze oude de diagnose wordt gesteld.

Bij het kind zelf ontstaan
Bij een klein deel van de kinderen met CADASIL is het foutje bij het kind zelf ontstaan na de bevruchting van de eicel door de zaadcel en niet overgeërfd van een van de ouders.

Afwijkend eiwit
Als gevolg van de fout in het NOTCH3-gen wordt een bepaald eiwit niet goed aangemaakt. Dit eiwit wordt het NOTCH-3 eiwit genoemd. Dit NOTCH-3 eiwit zit in de gladde spiercellen die voorkomen in kleine bloedvaten.

Vernauwing bloedvaten
Bij mensen met CADASIL raakt de bloedvatwand van kleine bloedvaten verdikt. Hierdoor wordt de holte in de bloedvatwand nauwer waardoor er minder bloed door het bloedvat kan stromen. Delen van de hersenen kunnen hierdoor een tekort aan bloedtoevoer krijgen en hierdoor beschadigd raken. Hersendelen die acuut tekort aan bloedtoevoer krijgen kunnen acuut beschadigd raken waardoor een herseninfarct ontstaat.

Welke symptomen worden veroorzaakt door CADASIL?

Variatie
Er bestaat een grote variatie in de hoeveelheid en in de ernst van de klachten die verschillende mensen met CADASIL hebben.

Migraine
Een op de drie tot vier mensen met CADASIL heeft last van migraine. Deze migraine kan al op kinderleeftijd aanwezig zijn, maar ook pas op jong volwassen leeftijd ontstaan. Gemiddeld ontstaat de migraine rond de leeftijd van 30 jaar.
Tijdens een migraine aanval hebben patiënten last van hevig kloppende of bonkende hoofdpijn aan een kant van het hoofd. Een deel van de mensen moet braken als gevolg van de hoofdpijn. Werken lukt niet meer en rust is nodig. De hoofdpijn houdt enkele uren tot enkele dagen aan en verdwijnt dan weer.
Veel mensen met CADASIL hebben vooraf gaand aan de migraine aanval een aura. Zij zien dan flikkerbeelden voor de ogen of hebben een vreemde gevoel in een lichaamsdeel die aankondigt dat een migraine aanval zal volgen.
Migraine bij mensen met CADASIL kan langer aanhouden dan bij mensen zonder CADASIL.
Ook komen zogenaamde basilaire migraine (aanvallen van hoofdpijn met duizeligheid, dubbelzien en balansproblemen), hemiplegische migraine (aanvallen met een halfzijdige verlamming) en confusional migraine (aanvallen met verwardheid) vaker voor bij mensen met CADASIL.

Herseninfarct
Mensen met CADASIL hebben een vergrote kans om een herseninfarct of een TIA te krijgen. Acht tot negen van de tien mensen met CADASIL krijgt een of meerdere herseninfarcten of TIA’s. Op moment van een herseninfarct of TIA vallen bepaalde lichaamsfuncties zoals de spraak, het bewegen, het gevoel of het zicht tijdelijk uit. Vaak verbeteren deze lichaamsfuncties weer in de dagen nadat het herseninfarct of TIA is ontstaan. Bij een TIA verbeteren de lichaamsfuncties weer binnen 24 uur, bij een herseninfarct kost het herstel meerdere dagen tot weken. Herstel is lang niet altijd volledig, restverschijnselen blijven vaak bestaan.
Gemiddeld zijn de mensen met CADASIL tussen de 45 en 50 jaar oud wanneer zij voor het eerst een herseninfarct krijgen. Maar er zijn ook patiënten bekend die al op jongere leeftijd, bijvoorbeeld 20 jaar een herseninfarct gekregen hebben en daarnaast ook patiënten die pas op 70 jarige leeftijd voor het eerst een herseninfarct gekregen hebben. Dit valt van te voren niet te voorspellen.

Epilepsie
Patiënten met CADASIL kunnen last krijgen van epileptische aanvallen. Epilepsie aanvallen worden vooral gezien bij patiënten die een herseninfarct hebben gehad. Vaak gaat het om aanvallen met schokken in een lichaamsdeel, soms om aanvallen waarbij de patiënt kortdurend staart en niet reageert op roepen van zijn of haar naam.

Sombere stemming
Patiënten met CADASIL hebben gemakkelijker last van een sombere stemming. Soms in lichte mate, soms in ernstiger mate zodat gesproken kan worden van een depressie.

Prikkelbaarheid
Ook zijn patienten met CADASIL vaak prikkelbaar, zij kunnen weinig prikkels verdragen.

Apathie
Mensen met CADASIL kunnen het lastig vinden om plannen te maken en om initiatief te nemen. Ze zijn vaak meer afwachtend en hebben anderen nodig om een plan te gaan ondernemen. Ook krijgen volwassenen met CADASIL vaak minder interesse in hun omgeving.

Traag denken
Volwassenen met CADASIL merken vaak dat ze niet meer zo snel kunnen denken. Het denken en het verwerken van nieuwe informatie kost tijd. Dit begint vaak al op te vallen na de leeftijd van 30 jaar. Volwassenen met CADASIL kunnen door dit tragere denken en handelen moeite krijgen om hun baan goed uit te voeren. Volwassenen kunnen onder tijdsdruk niet meer goed functioneren.

Dementie
Door de herseninfarcten en de beschadiging van de hersenen gaat het denken en het verwerken van nieuwe informatie steeds moeilijker. Uiteindelijk kan het denken en handelen zo traag worden dat gesproken wordt van een dementie. Bij drie van de vier mensen met CADASIL wordt uiteindelijk de diagnose dementie gesteld. Het gaat om een vorm van dementie die subcorticale dementie wordt genoemd. Praten gaat vaak langzaam en traag, volwassenen kunnen moeite hebben om de juiste woorden te vinden. Wanneer zij een hint krijgen, lukt het vaak wel weer om het juiste woord te vinden.
Het herkennen van mensen blijft vaak lange tijd intact, in tegenstelling tot andere vormen van dementie zoals de ziekte van Alzheimer.  
Door de dementie kan de persoonlijkheid van een patiënt veranderen.

Hartinfarct
Het is niet geheel duidelijk of patiënten met CADASIL ook een verhoogde kans hebben om een hartinfarct te krijgen. Er zijn onderzoeken waarin dit wel het geval lijkt en ook onderzoeken waaruit dit niet het geval lijkt te zijn.

Nieren
Een klein deel van de patiënten met CADASIL blijkt ook afwijkingen te hebben in de bloedvaten die naar de nieren toe lopen. De nierfunctie blijft meestal voldoende zodat patiënten hier zelf geen last van hebben.

Hoe wordt de diagnose CADASIL gesteld?

Verhaal en onderzoek
Aan de hand van het verhaal van een patiënt met de combinatie van hoofdpijn, beroerte en geheugenklachten kan aan de diagnose CADASIL worden gedacht, zeker wanneer er meerdere familieleden zijn met deze klachten. Ook bij mensen die om een andere reden een beroerte krijgen, kunnen hoofdpijn- en geheugenklachten voorkomen. Er zal daarom nader onderzoek nodig zijn om de diagnose te stellen.

Bloedonderzoek
Bloedonderzoek laat bij patiënten met CADASIL geen bijzonderheden zien. Het melkzuur gehalte (lactaat) is bij patiënten met CADASIL niet afwijkend. Dit melkzuur is vaak verhoogd bij mitochondriële aandoeningen die kunnen lijken op CADASIL.

MRI van de hersenen
Een MRI scan van de hersenen laat bij mensen met CADASIL vaak afwijking zien in de witte stof. Op jong volwassen leeftijd zitten deze witte stofafwijkingen vaak diep in de slaapkwab (temporaal kwab) of diep in de pariëtaal kwab (capsula externa). Met het ouder worden nemen de afwijkingen in de hersenen geleidelijk aan toe. Vooral in het voorste gedeelte van de hersenen (zogenaamde frontaal kwab) worden dan veel afwijkingen in de witte stof gezien. Vaak zijn de rechter en de linkerkant van de hersenen in gelijke mate aangedaan.
Op oudere leeftijd kunnen ook tekenen van doorgemaakt herseninfarcten gezien worden. Vaak gaat het om kleine herseninfarcten diep in de hersenen. Dit worden zogenaamde lacunaire infarcten genoemd.  Ook kunnen aanwijzingen voor doorgemaakte kleine hersenbloedingen diep in de hersenen gezien worden.

DNA-onderzoek
Door middel van DNA-onderzoek kan de diagnose bij het merendeel van de mensen met CADASIL worden gesteld. Door middel van bloedonderzoek kan in het DNA de fout in het NOTCH-3 gen worden aangetoond.

Huidbiopt
Wanneer het niet lukt om met behulp van DNA-onderzoek aan te tonen dat er sprake is van CADASIL dan kan een huidbiopt nodig zijn. De patholoog kan onder microscoop zien dat er sprake is van een ontsteking van de kleine bloedvaten kenmerkend voor CADASIL. In een deel van de wand van de kleine bloedvaten kan een speciale korrelige neerslag worden gezien die kenmerkend is voor CADASIL. Ook kan een speciale immunokleuring van het NOTCH-3 eiwit worden gedaan. In de kleine bloedvaten wordt te veel NOTCH-3 eiwit terug gevonden bij patiënten met CADASIL.

Ruggenprik
Soms wordt op grond van de MRI scan gedacht aan de aandoening multiple sclerose. Door middel van een ruggenprik kan het vocht wat rondom de hersenen en het ruggenmerg stroomt (liquor)worden onderzocht. Bij patiënten met CADASIL worden in dit hersenvocht geen afwijkingen gevonden, terwijl bij patiënten met multiple sclerose hierin wel afwijkingen worden gevonden.

Hoe wordt CADASIL behandeld?

Geen genezing
Er bestaan geen behandeling die de fout in het erfelijk materiaal die zorgt voor het ontstaan van CADASIL ongedaan kan maken. De behandeling bestaat uit het begeleiden van de persoon in het omgaan met de gevolgen van deze aandoening en het behandelen van de symptomen zoals hoofdpijn.

Expertisepolikliniek
Het LUMC in Leiden heeft in Nederland een expertisepolikliniek (CHA-polikliniek) voor mensen met CADASIL.

Migraine
Migraine als gevolg van CADASIL wordt op dezelfde manier behandeld als migraine zonder dat er sprake is van CADASIL. Afhankelijk van de frequentie van de migraine aanvallen kan er voor gekozen worden om medicijnen te geven op moment van een migraine aanval zelf (zoals naproxen of een zogenaamde triptan) of om medicijnen te geven die migraine aanvallen kunnen voorkomen.
Er wordt onderzoek gedaan of het medicijn acetazolamide een rol kan spelen bij het voorkomen van migraine aanvallen bij patiënten met CADASIL.

Aspirine
Aan mensen die een beroerte hebben gehad, wordt vaak aspirine gegeven om de kans op het krijgen van een nieuwe beroerte kleiner te maken. Het is niet goed bekend of dit ook helpt bij mensen die CADASIL hebben, maar er wordt meestal wel voor gekozen om dit te geven aan mensen met CADASIL.

Andere medicijnen om een nieuwe beroerte te voorkomen
Wanneer er sprake is van een hoge bloeddruk, dan zal een behandeling gegeven worden om deze hoge bloeddruk te behandelen omdat een verhoogde bloeddruk een verhoogd risico geeft op het krijgen van een nieuw herseninfarct. Ook een verhoogde bloedsuiker en een verhoogd cholesterol gehalte in het bloed geven een verhoogd risico om een herseninfarct te krijgen. Wanneer er sprake is van een verhoogd bloedsuiker gehalte of een verhoogd cholesterol gehalte dan zullen hiervoor ook medicijnen gegeven worden om deze waardes te verlagen. Op die manier wordt de kans op het krijgen van een nieuw herseninfarct verkleind.

Niet roken
Roken verhoogd de kans om een beroerte te krijgen. Het is voor niemand aan te raden om te roken, maar zeker niet voor mensen die CADASIL hebben.

Voorzichtig met contrastvloeistof
Een aantal patiënten met CADASIL heeft een heftige reactie laten zien op het krijgen van contrastvloeistof die nodig is om een angiografie (onderzoek om bloedvaten af te beelden) te maken. Het is daarom goed om af te wegen of dit onderzoek daadwerkelijk nodig is en te weten dat sommige patiënten met CADASIL hier heftiger op reageren.

Voorzichtig met trombolyse
Trombolyse is een behandeling waarbij een bloedstolsel wordt opgelost met bloedstolsel oplossende medicijnen in de eerste uren nadat een herseninfarct is ontstaan. Risico van deze behandeling is het ontstaan van een hersenbloeding. Er zijn aanwijzingen dat patiënten met CADASIL een verhoogde kans hebben om door trombolyse een hersenbloeding te krijgen. Daarom moet bij patiënten met CADASIL extra goed worden afgewogen of trombolyse een geschikte behandeling is.

Behandeling epilepsie
Er bestaan medicijnen die kunnen voorkomen dat nieuwe epileptische aanvallen ontstaan. Deze medicijnen moeten dagelijks in genomen worden en kunnen ook bijwerkingen hebben. Per persoon moet worden gekeken of de voordelen van het innemen van medicijnen opwegen tegen de nadelen ervan. Er kunnen verschillende soorten medicijnen gebruikt worden, zoals levetiracetam, valproaat, carbamazepine of oxcarbazepine.

Fysiotherapie
Een fysiotherapeut kan patiënten die als gevolg van een herseninfarct last hebben van een verlamming van spieren helpen hoe patiënten deze spieren weer kunnen trainen en hoe patiënten zo goed mogelijk kunnen bewegen ondanks deze verlamming van de spieren.

Ergotherapie
Een ergotherapeut helpt patiënten die als gevolg van een herseninfarct of als gevolg van dementie bepaalde handelingen, zoals aankleden of eten koken, niet meer goed kunnen uitvoeren. De ergotherapeut op welke manier de patiënt deze vaardigheden het beste kan uitvoeren.

Logopedie
Een logopediste helpt patiënten die problemen hebben met praten, kauwen of slikken als gevolg van een herseninfarct of als gevolg van dementie.

Revalidatiearts
De revalidatiearts coördineert de verschillende behandelingen en bekijkt of de patiënt voordeel heeft van gebruik van hulpmiddelen zoals spalken of aangepaste schoenen.

Onderzoek
Er wordt onderzoek gedaan of de waarde van neurofilament light sign in het bloed een maat kan zijn voor de mate van ziekteacticiteit.

Begeleiding
Een maatschappelijk werkende of psycholoog kan begeleiding geven hoe het hebben van deze aandoening een plaats kan krijgen in het dagelijks leven. Het hebben van deze aandoening geeft vaak onzekerheid en angst voor wat er allemaal in de toekomst kan gaan gebeuren. Het geeft vaak een machteloos gevoel daar zelf weinig invloed op uit te kunnen oefenen. Veel mensen vinden uiteindelijk een manier hoe zij met deze ziekte kunnen leven zonder dat zij de ziekte hun leven laten bepalen.

Contact met anderen
Door middel van een oproep op het forum van deze site kunt u proberen in contact te komen met andere mensen die ook CADASIL hebben.

Wat betekent het hebben van CADASIL voor de toekomst?

Toenemende problemen
De meeste patiënten met CADASIL krijgen in toenemende mate problemen met functioneren door toename van de ziekte. Terugkerende herseninfarcten kunnen maken dat een patiënt niet meer in staat is om zelfstandig te kunnen lopen. Gemiddeld hebben patiënten met CADASIL vanaf hun 60e levensjaar een rolstoel nodig om zich te verplaatsen. Dit is een gemiddelde dus er zijn mensen die op jongere leeftijd een rolstoel nodig hebben en mensen die op oudere leeftijd nog geen rolstoel nodig hebben.
Dementie kan maken dat een patiënt niet meer in staat is om zelfstandig te kunnen wonen.

Levensverwachting
De levensverwachting van patiënten met CADASIL hangt samen met het voorkomen van het aantal herseninfarcten en van het voorkomen van dementie. Patiënten met veel herseninfarcten en patiënten met een ernstige vorm van dementie hebben een levensverwachting die korter is dan die van mensen zonder CADASIL. Mannen met CADASIL blijken een kortere levensverwachting te hebben dan mannen zonder CADASIL (gemiddeld 10 jaar korter). Vrouwen met CADASIL blijken geen kortere levensverwachting te hebben.

Kinderen krijgen
Volwassenen met CADASIL kunnen kinderen krijgen. Deze kinderen hebben 50% kans om zelf ook CADASIL te krijgen. Het valt van te voren niet te voorspellen hoeveel klachten deze kinderen zullen krijgen, dit kunnen evenveel klachten, meer even zo goed meer of minder klachten zijn dan de ouder heeft.

Zwangerschap
Vrouwen met CADASIL hebben een verhoogde kans om in het kraambed een hevig migraine aanval te krijgen.

Hebben broers en zussen een verhoogde kans om CADASIL te krijgen?

CADASIL is een erfelijke ziekte. Wanneer een van de ouders zelf CADASIL heeft dan hebben broers en zussen zelf 50% kans om ook CADASIL te krijgen. Wanneer het foutje in het erfelijk materiaal bij het kind zelf is ontstaan, dan is de kans kleiner dat broers en zussen zelf ook CADASIL krijgen. Dit kan alleen indien de fout in het erfelijk materiaal die maakt dat CADASIL ontstaat in eicel van de moeder of in de zaadcel van de vader aanwezig is. De kans hierop is klein.
Een klinisch geneticus kan hier meer informatie over geven.
Het valt van te voren niet te voorspellen hoeveel klachten broers en zussen zullen krijgen, dit kunnen evenveel klachten, meer even zo goed meer of minder klachten zijn dan de patiënt waarbij CADASIL is vast gesteld heeft.
Prenatale diagnostiek
Wanneer bekend is welk foutje in een familie heeft gezorgd voor het ontstaan van CADASIL dan is het mogelijk om tijdens een zwangerschap prenatale diagnostiek te verrichten in de vorm van een vlokkentest of een vruchtwaterpunctie om te kijken of dit kindje CADASIL heeft. Beide ingrepen hebben een klein risico op het ontstaan van een miskraam (0,5% bij de vlokkentest en 0,3% bij de vruchtwaterpunctie).Of dit kind dan evenveel of juist minder of meer klachten zal hebben als de ouder valt niet goed te voorspellen. Voor prenatale diagnostiek kan een zwangere de 8ste week verwezen worden door de huisarts of verloskundige naar een afdeling klinische genetica. Meer informatie over prenatale diagnostiek kunt u vinden op deze website.

Preïmplantatie Genetische Diagnostiek (PGD)

Stellen waar in de familie CADASIL voorkomt, kunnen naast prenatale diagnostiek ook in aanmerking voor preïmplantatie genetische diagnostiek(PGD.) Bij PGD wordt een vrouw zwanger door middel van IVF (In Vitro Fertilisatie). De bevruchting vindt dan buiten het lichaam plaats, waardoor het zo ontstane pre-embryo onderzocht kan worden op het hebben van CADASIL. Alleen embryo’s zonder de aanleg voor CADASIL, komen in aanmerking voor terugplaatsing in de baarmoeder. Voor meer informatie zie www.pgdnederland.nl.

Wilt u dit document printen dan kunt u hier een pdf-versie downloaden.

Wilt u ook uw verhaal kwijt, dat kan: verhalen kunnen gemaild worden via info@kinderneurologie.eu en zullen daarna zo spoedig mogelijk op de site worden geplaatst. Voor meer informatie zie hier.

Heeft u foto's die bepaalde kenmerken van deze aandoening duidelijk maken en die hier op de website mogen worden geplaatst, dan vernemen wij dit graag.

Links

www.cadasil.nl
(Informatie over CADASIL)
www.cadasil.eu
(Informatie over CADASIL)

Referenties

1. CADASIL and CARASIL. Tikka S, Baumann M, Siitonen M, Pasanen P, Pöyhönen M, Myllykangas L, Viitanen M, Fukutake T, Cognat E, Joutel A, Kalimo H.  Brain Pathol. 2014;24:525-44
2. Genetics of cerebral small vessel disease. Choi JC. J Stroke. 2015;17:7-16
3. Successful Use of Intravenous Tissue Plasminogen Activator as Treatment for a Patient with Cerebral Autosomal Dominant Arteriopathy with Subcortical Infarcts and Leukoencephalopathy: A Case Report and Review of Literature. Khan MT, Murray A, Smith M.  J Stroke Cerebrovasc Dis. 2016;25:e53-7
4. CADASIL: new advances in basic science and clinical perspectives. Ferrante EA, Cudrici CD, Boehm M. Curr Opin Hematol. 2019;26:193-198

Laatst bijgewerkt: 18 augustus 2020 voorheen: 14 februari 2019 en 28 april 2016

Auteur: JH Schieving