Wat is orthostatische hypotensie?
Orthostatische hypotensie is een aandoening waarbij kinderen en volwassenen klachten krijgen van een te lage bloeddruk (duizeligheid, wazig zien, flauw vallen) wanneer zij enige tijd stil staan of snel opstaan.
Hoe wordt orthostatisch hypotensie ook wel genoemd?
Orthostatische hypotensie wordt ook wel lage bloeddruk bij (op)staan genoemd.
Hypotensie is het medische woord voor lage bloeddruk. Het woord orthostase geeft aan dat deze lage bloeddruk ontstaat tijdens het rechtop staan.
Orthostatische hypotensie wordt afgekort als OH.
Klassieke, initiële en delayed orthostatische hypotensie
Er wordt onderscheid gemaakt tussen klassieke orthostatische hypotensie. Hierbij krijgen mensen last van een bloeddruk dalen ongeveer een tot drie minuten nadat ze staan. Bij mensen met een initiële orthostatische hypotensie daalt de bloeddruk al binnen een minuut (zelfs binnen 15 seconden) na gaan staan en bij mensen met een delayed orthostatische hypotensie daalt de bloeddruk pas na langer dan drie minuten stil staan.
Orthostatische intolerantie
Ook wordt het begrip orthostatische intolerantie wel gebruikt. Dit betekent dat het lichaam van de persoon afwijkend reagerend op enige tijd staan. Orthostatische hypotensie is een vorm van orthostatische intolerantie. Andere vormen die ook onder orthostatische intolerantie vallen zijn vasovagale collaps door staan en POTS (Posturele Orthostatisch Tachycardie Syndroom)
Hoe vaak komt orthostatisch hypotensie voor bij kinderen?
Het is niet goed bekend hoe vaak orthostatische hypotensie voorkomt bij kinderen.
Op volwassen leeftijd heeft een op de zestien mensen in meer of mindere mate last van orthostatische hypotensie. Bij senioren komt orthostatische hypotensie nog vaker voor.
Bij wie komt orthostatische hypotensie voor?
Orthostatisch hypotensie komt zowel bij kinderen als volwassenen voor.
Op kinderleeftijd komt orthostatische hypotensie het meest voor bij tieners en pubers. Het komt vaker voor bij meisjes dan bij jongens.
Wat is de oorzaak van orthostatische hypotensie?
Van liggen naar staan
Wanneer een jongere of een volwassene vanuit liggen of zitten gaat staan, dan zal de zwaartekracht er voor zorgen dat het bloed van het lichaam naar beneden naar de buik en de benen toe zakt.
Het bovenlichaam waar het hart in zit, krijgt hierdoor minder bloed, waardoor het hart minder bloed rondpompt en de bloeddruk zal gaan dalen. Bij ernstige vormen van orthostatische hypotensie kunnen de klachten ook ontstaan tijdens zitten.
Sensoren
In het lichaam zitten sensoren (zogenaamde baroreceptoren) die registeren dat de bloeddruk daalt. Deze sensoren zitten in het hart en in de halsslagaderen. Deze sensoren stimuleren zenuwen (de zogenaamde sympaticus) die zorgen dat de bloeddruk weer verhoogd wordt door de bloedvaten van het lichaam nauwer te maken. Ook gaat het hart sneller kloppen, zodat er sneller bloed rond gepompt wordt. Op deze manier wordt normaal voorkomen dat de bloeddruk daalt.
Trager werken zenuwen
Bij jongeren en volwassenen met orthostatisch hypotensie werken de zenuwen die er voor zorgen dat de bloedvaten vernauwen minder snel en minder goed. Hierdoor vernauwen de bloedvaten niet zoals hoort, en stijgt de hartslag onvoldoende, waardoor de bloeddruk te veel daalt.
Te weinig bloed naar het hoofd
Door te lage bloeddruk gaat er te weinig bloed naar het hoofd toe. Hierdoor ontstaan de klachten die horen bij orthostatische hypotensie.
Lage bloeddruk
Orthostatische hypotensie komt vaker voor bij jongeren en volwassenen die van zich zelf een lage bloeddruk hebben. De bloeddruk hoeft dan maar weinig te dalen om dusdanig laag te worden, zodat er te weinig bloed naar het hoofd toe gaat. Maar ook mensen met een te hoge bloeddruk (zeker wanneer deze te hoge bloeddruk al een tijd aanwezig is) kunnen last krijgen van een orthostatische hypotensie.
Laag gewicht
Mensen met een laag lichaamsgewicht hebben vaak een lagere bloeddruk en daarmee een grotere kan op het krijgen van een te lage bloeddruk waardoor er te weinig bloed naar het hoofd toe gaat.
Te weinig drinken
Orthostatische hypotensie ontstaat sneller wanneer een jongere of volwassene weinig drinkt. Hierdoor is er minder vocht in de bloedvaten aanwezig, waardoor de bloeddruk sneller daalt. Te weinig drinken kan ook het gevolg zijn van een ziekte met misselijkheid en of braken.
Warmte
Warmte zorgt voor het open gaat staan van de bloedvaten in het lichaam. Hierdoor daalt de bloeddruk en is de kans groter dat er klachten ontstaan als gevolg van orthostatische hypotensie. De kans op het ontstaan van klachten is dus groter bij warm weer, na een warme douche of warm bad, na zwemmen in een warm zwembad of en bezoek aan de sauna of tijdens een vakantie in een warm land.
Sporten
Door sporten of inspanning (zoals bijvoorbeeld bij trap lopen) verwijden de bloedvaten om voldoende bloed naar de spieren toe te sturen. Ook hierdoor daalt de bloeddruk en is er een vergrote kans op het ontstaan van klachten als gevolg van orthostatische hypotensie.
Bedrust
Wanneer een jongere of een volwassene langdurig in bed heeft moeten liggen vanwege een ziekte, dan moet het lichaam weer wennen aan de rechtopstaande houding waarbij het hart tegen de zwaartekracht in het bloed omhoog naar het hoofd moet pompen. Ook dan is de kans groter dat er klachten van orthostatische hypotensie ontstaan.
Medicijnen
Bepaalde medicijnen kunnen er voor zorgen dat de zenuwen in het lichaam minder snel functioneren. Medicijnen die dit kunnen doen zijn plastabletten zoals furosemide, bloeddrukverlagende medicijnen, het medicijn levodopa, medicijnen die gebruikt worden bij een depressie of bij psychoses of gedragsproblemen.
Alcohol
Onder de 18 jaar mogen jongeren in Nederland geen alcohol drinken. Het drinken van alcohol bij volwassenen vergroot de kans op het ontstaan van klachten als gevolg van orthostatische hypotensie. Alcohol zorgt namelijk voor het verwijden van bloedvaten. Het frequent drinken van te veel alcohol zorgt voor beschadiging van de zenuwen
Bloedarmoede
Bloedarmoede verhoogt de kans op het krijgen van klachten van orthostatische hypotensie.
Polyneuropathie
Mensen met een polyneuropathie, het niet goed functioneren van allerlei zenuwen in het lichaam, hebben een vergrote kans op het krijgen van orthostatische hypotensie. Polyneuropathie kan het gevolg zijn van suikerziekte, een nierziekte of het gevolg zijn van een erfelijke aandoening (HMSN). Op volwassen leeftijd kan polyneuropathie ontstaan als gevolg van het te veel drinken van alcohol.
Aandoening van het ruggenmerg
Ook mensen met een aandoening van het ruggenmerg (open ruggetje (spina bifida), ongeval met beschadiging van het ruggenmerg, een tumor in het ruggenmerg, multiple sclerose) hebben een vergrote kans op het ontstaan van orthostatische hypotensie.
Aandoening van de hersenstam
Mensen met een aandoening van de hersenstam, hebben ook een verhoogde kans op het krijgen van orthostatische hypotensie.
Hartaandoening
Jongeren en volwassenen met een hartaandoening waarbij het hart minder goed het bloed rond kan pompen hebben ook een verhoogde kans om orthostatische hypotensie te krijgen.
Hoge bloeddruk
Jongeren en volwassenen die lange tijd een hoge bloeddruk hebben gehad, kunnen ook sneller last krijgen van orthostatische hypotensie. Door de langdurige hoge bloeddruk is het lichaam minder goed in staat om op een lagere bloeddruk adequaat te reageren.
Aandoeningen bij volwassenen
Op volwassen leeftijd kunnen aandoeningen zoals de ziekte van Parkinson, MSA (Multiple Systeem Atrofie) , PAF (Primair Autonoom Falen) of Lewy body dementie zorgen voor het ontstaan van orthostatische hypotensie.
Wat zijn de symptomen van orthostatische hypotensie?
Variatie
De hoeveelheid klachten, het soort klachten en de ernst van de klachten die kunnen ontstaan variëren van mens tot mens. Ze hangen ook samen met de grootte van de bloeddrukdaling.
Duizeligheid na opstaan
Een veel voorkomende klacht is het last hebben van duizeligheid, een licht gevoel, in het hoofd na opstaan. Er zijn ook jongeren en volwassenen die juist een zwaar gevoel in het hoofd ervaren. Vaak verdwijnt deze duizeligheid/veranderd gevoel in het hoofd geleidelijk aan weer.
Wazig zien
Orthostatische hypotensie kan er ook voor zorgen dat jongeren en volwassenen minder duidelijk kunnen zien. Het beeld is wazig, ook kan alles veel verder weg lijken dan gebruikelijk. Sommige mensen hebben last van zwarte vlekken voor de ogen.
Geluiden anders
Ook geluiden kunnen heel anders klinken op moment dat iemand last krijgt van een verlaagde bloeddruk. Vaak klinken de geluiden vaag en van veel verder weg.
Zwaar gevoel in de benen
Vaak ervaren mensen met orthostatische hypotensie een zwaar gevoel in hun benen. Alsof ze letterlijk voelen dat het bloed naar hun benen toe zakt. De benen zijn zwaar en kunnen minder goed bewogen worden. Dit kan het gevoel geven alsof iemand zal gaan vallen.
Niet meer goed kunnen handelen
Vaak kunnen jongeren en volwassen die last krijgen van een te lage bloeddruk als gevolg van orthostase niet meer goed handelen als gevolg van die lage bloeddruk. Ze weten dan even niet meer wat ze moeten doen.
Flauw vallen
Wanneer de bloeddruk te veel daalt, dan zal de persoon die last heeft van orthostatische hypotensie buiten bewustzijn kunnen raken en daardoor neer kunnen vallen. Doordat de persoon dan ligt, kan het hart gemakkelijker bloed naar de hersenen toe pompen, waardoor er weer voldoende bloed in de hersenen komt en de persoon na korte tijd weer bij komt.
Schokken aan armen en benen
Een deel van de mensen die flauw valt als gevolg van orthostatische hypotensie krijgt last van schokken aan de armen en/of benen gedurende korte tijd (seconden, enkele minuten). Dit stopt weer vanzelf. Soms laten mensen hun urine lopen.
Hoofd- en nekpijn
Sommige mensen die last hebben van orthostatisch hypotensie krijgen last van pijn in hun nek, hoofd en schouders wanneer de bloeddruk te laag wordt. Dit wordt ook wel kleerhangerpijn genoemd.
Ochtend
De meeste mensen met orthostatische hypotensie hebben in de ochtend de meeste last van hun klachten, omdat ze dan de hele nacht gelegen hebben en vaak weinig gedronken hebben gedurende de nacht.
Warmte
Tijdens warm weer staan de bloedvaten meer open dan tijdens koud weer. Daardoor hebben jongeren en volwassenen tijdens warm weer meer last van orthostatische hypotensie dan tijdens koud weer. Ook na het nemen van een warm bad, een bezoek aan een warm zwembad of de sauna is de kans om last te krijgen van orthostatische hypotensie groter. Tijdens ziek zijn met koorts is de kans op het ontstaan van klachten ook groter.
Na sporten
Tijdens het sporten gaat er extra bloed naar de bloedvaten van de spieren. Deze bloedvaten gaan extra open staan zodat er voldoende bloed naar de spieren toe gaat. Tijdens het sporten gaat de bloeddruk omhoog, maar na het sporten daalt de bloeddruk. Omdat de bloedvaten in de spieren dan nog open staan, is de kans groter dat er dan klachten ontstaan van orthostatische hypotensie. Ook warm douchen na het sporten staat bekend als een combinatie die zorgt voor het ontstaan van klachten. Sommige jongeren en volwassenen merken ook dat ze na trap lopen juist last krijgen van klachten.
Na de maaltijd
Na een maaltijd, vooral na het warme eten, gaat er meer bloed naar de darmen toe waardoor er minder bloed beschikbaar is voor de rest van het lichaam. Daarom hebben jongeren en volwassen met orthostatische hypotensie vaak meer klachten na het eten van een maaltijd.
Moeheid
Wanneer een jongeren of volwassenen flauw gevallen is als gevolg van orthostatische hypotensie, dan kan de jongere of volwassene de uren nadien nog last hebben van vermoeidheid. Ook hebben jongeren en volwassenen die erg vermoeid zijn, sneller last van klachten als gevolg van orthostatische hypotensie.
Hoe wordt de diagnose orthostatische hypotensie gesteld?
Verhaal en onderzoek
De diagnose orthostatische hypotensie kan worden vermoed op grond van het verhaal van een jongere of een volwassene die last krijgen van klachten van duizeligheid, vermoeidheid of flauw vallen na opstaan of na enige tijd staan.
Bloeddruk meten
Orthostatische hypotensie kan vast gesteld worden door de bloeddruk een aantal maal te meten. Eerst liggend, daarna staand en dan na een, drie en vijf minuten stil staan. Er wordt dan gekeken of de bloeddruk na een tijdje stil staan daalt. Meestal gebeurt dit een tot drie minuten na staan, soms dus pas later.
Sommige jongeren of volwassenen met orthostatische hypotensie herkennen ook duidelijk hun klachten tijdens dit stil staan.
Bij volwassenen wordt er gesproken van orthostatische hypotensie wanneer de bovendruk (systolische bloeddruk) met 20 punten daalt of de onderdruk (diastolische bloeddruk) met 10 punten daalt. Voor kinderen zijn er minder duidelijke grenzen afgesproken.
Kanteltafeltest
Wanneer met bovenstaande bloeddruk meting onvoldoende duidelijk wordt of er sprake is van orthostatische hypotensie, dan kan een zogenaamde kanteltafeltest verricht worden. Hierbij ligt iemand op een behandeltafel die bijna rechtovereind wordt gezet. De hartslag en bloeddruk worden dan zeer regelmatig gemeten en gekeken wordt of de bloeddruk gaat dalen door de rechtopstaande houding. Deze test is dus alleen nodig wanneer bovenstaande bloeddrukmetingstest onvoldoende duidelijkheid geeft.
Hoe wordt orthostatische hypotensie behandeld?
Uitleg geven
Het is belangrijk om uitleg te geven wat orthostatisch hypotensie inhoudt. Het is voor de jongere of volwassene vaak een nare ervaring, zeker wanneer mensen ook daadwerkelijk flauw vallen door het langere staan. Met speciale maatregelen kan de kans dat er flauw vallen ontstaat wel verminderd worden.
Alert zijn bij het opstaan
Het is voor jongeren en volwassenen die last hebben van orthostatische hypotensie belangrijk om rustig op te staan en dit niet te snel te doen. Na het liggen, eerst even rustig zitten en dan gaan staan en daarna pas gaan lopen. Op deze manier kan het lichaam de bloeddruk beter aanpassen aan de nieuwe situatie. Ook is het verstandig ’s ochtends een kwartier voor het opstaan een of twee glazen water te drinken om te compenseren dat in de nacht niet gedronken wordt.
Alertheid bij warmte en inspanning
Ook is het belangrijk om tijdens warmte en inspanning alert te zijn op signalen die wijzen op orthostatische hypotensie. Het nemen van onderstaande maatregelen kan dan helpen om flauw vallen te voorkomen. Ook is het belangrijk om na het sporten rustig uit te lopen, zodat de bloedvaten zich al weer kunnen gaan vernauwen voordat de jongere of volwassene helemaal tot rust komt.
Maatregelen bij lang staan
Wanneer van te voren te voorzien is dat iemand lang moet staan, dan kan het verstandig zijn op een opklapbaar stoeltje mee te nemen zodat een jongere of een volwassene even kan gaan zitten. Wanneer dat niet mogelijk is, dan is het verstandig om in beweging te blijven en te wiebelen met de benen, zodat de beenspieren actief blijven en voldoende bloed uit de benen naar het hart toe pompen. Het is verstandig om niet lang te gaan staan op bijvoorbeeld een ladder waar vanaf gevallen kan worden.
Houding veranderen
Door de benen over elkaar heen te kruizen tijdens het staan, kan de bloeddruk tijdelijk verhoogd worden, waardoor jongeren en volwassenen minder snel zullen flauw vallen als gevolg van orthostatische hypotensie. Ook het maken van vuisten en het aanspannend van de billen kunnen behulpzaam zijn.
Andere maatregelen die kunnen helpen zijn gaan liggen of gaan zitten met het hoofd lager dan het hart tussen de benen. Door deze houdingen kan het hart gemakkelijker voldoende bloed naar het hoofd toe pompen en hoeft het hart niet tegen de zwaartekracht in te pompen.
Voldoende drinken
Het is voor jongeren en volwassenen die last hebben van orthostatische hypotensie heel belangrijk om voldoende te drinken. Het beste is om zeker twee, liefst drie liter water per dag te drinken. Hierdoor zijn de bloedvaten goed gevuld, waardoor het lichaam de bloeddruk beter op peil kan houden.
Extra zout
Extra zout in het eten verhoogd de bloeddruk en maakt daarmee de kans op een te lage bloeddruk kleiner. Het kan daarom helpen om bouillon te drinken of sportdrank te gebruiken. Dit is echter weer niet goed voor mensen met een hartaandoening of een nieraandoening. Zij mogen vaak geen extra zout gebruiken.
Drop
Ook het eten van drop kan zorgen voor het verhogen van de bloeddruk.
Cafeïne
Cafeïne zorgt voor vernauwing van de bloedvaten naar de darmen en kan er daardoor voor zorgen dat er minder snel klachten van orthostatische hypotensie ontstaan na een warme maaltijd. Een kopje koffie na het eten of een glas cola tijdens het eten bevatten cafeïne. Het is wel belangrijk om niet te veel cafeïne te gebruiken, dit kan juist weer andere klachten doen ontstaan, zoals hoofdpijnklachten.
Niet te zware maaltijden
Wanneer de orthostase vooral ontstaat na zware maaltijden, dan is het verstandiger om niet te veel achter elkaar te eten, maar beter vaker een klein beetje te eten om zo klachten te voorkomen.
Spieren trainen
De spieren van de benen zorgen er voor dat het bloed uit de benen weer terug gepompt wordt naar het hart. Het trainen van de spieren van de benen zodat deze sterker worden, kan er voor zorgen dat er gemakkelijker na het opstaan voldoende bloed naar het hart wordt terug gepompt, waardoor de kans op het ontstaan van klachten verminderd.
Steunkousen
Het dragen van speciale steunkousen kan er voor zorgen dat het bloed minder gemakkelijk in de benen ophoopt, waardoor de bloeddruk minder snel daalt en er minder snel klachten ontstaan van orthostatische hypotensie.
Hoofdeind bed omhoog
Om het lichaam te trainen bloed tegen de zwaartekracht omhoog te pompen, kan tijdens de nacht het hoofdeinde van het bed omhoog gezet worden. Dit kan via een elektrisch verstelbare bodem of door het plaatsen van klossen onder het hoofdeinde (20-30 cm hoog). Dit is ook belangrijk wanneer iemand vanwege ziekte langere tijd in bed moet blijven liggen.
Medicijnen
Wanneer bovengenoemde maatregelen onvoldoende effect hebben en jongeren en volwassenen veel last hebben van orthostatische hypotensie, dan bestaan er medicijnen die de bloeddruk kunnen verhogen. Een van deze medicijnen is fludrocortison. Andere medicijnen die ook gebruikt worden zijn clonidine, midodrine, indometacine of metoclopramide.
Contact met anderen
Door het plaatsen van een oproepje op het forum van deze site kunt u in contact komen met andere mensen en ouders van kinderen die te maken hebben (gehad) met orthostatische hypotensie.
Wat betekent het hebben van orthostatisch hypotensie voor de toekomst?
Er over heen groeien
De meeste jongeren die last hebben gekregen van orthostatische hypotensie tijdens de puberteit krijgen hier minder last van wanneer de puberteit voorbij is. Bij sommige verdwijnt de orthostatische hypotensie helemaal, bij anderen wordt het een stuk minder.
Opnieuw klachten krijgen
Vrouwen kunnen tijdens de zwangerschap weer last krijgen van orthostatische hypotensie. Op oudere leeftijd neemt de kans om last te krijgen van orthostatische hypotensie ook weer toe.
Hebben broertjes en zusjes een vergrote kans om orthostatische hypotensie te krijgen?
Orthostatische hypotensie is geen erfelijke aandoening op zich zelf. Wel spelen erfelijke factoren een rol bij de bloeddruk die een persoon heeft. Vaak zijn er meerdere familieleden die ook een lagere bloeddruk hebben. Broertjes en zusjes hebben dus wel een verhoogde kans om zelf ook last te hebben van een orthostatische hypotensie.
Wilt u ook uw verhaal kwijt, dat kan: verhalen kunnen gemaild worden via info@kinderneurologie.eu en zullen daarna zo spoedig mogelijk op de site worden geplaatst. Voor meer informatie zie hier.
Referenties
- het meten van orthostatische hypotensie. Dijk RD, Thijs JG. Tijdschr Neurol Neurochir 2014;115:43-6
- The Consensus Committee of the American Autonomic Society and the American Academy of Neurology. Consensus statement on the definition of orthostatic hypotension, pure autonomic failure, and multiple system atrophy. Neurology 1996;46:1470.
- Freeman R. Clinical practice. Neurogenic orthostatic hypotension. N Engl J Med 2008 ;358:615-24.
Auteur: JH Schieving
Laatst bijgewerkt: 17 juni 2018, voorheen: 13 oktober 2014